Лiтаратурныя творы з казачнымi матывамi (на белорусском языке) - неизвестен Автор

Автор неизвестен

Лiтаратурныя творы з казачнымi матывамi (на белорусском языке)

ЛIТАРАТУРНЫЯ ТВОРЫ З КАЗАЧНЫМI МАТЫВАМI

БАЙ

Бегаў бай па сьцяне

У чырвоным каптане,

Байку баiў. Ой, люлi!

Жылi пчолкi у вульлi...

Баiць цi не?

- Баiць!

Бегаў бай па сьцяне...

Шла вясна па вясьне,

Жылi пчолкi з году ў год,

Баiць цi не?

- Баiць!

Бегаў бай па сьцяне...

Нiхто пчолак не кране;

Самi мёд зьбiраюць той,

Самi ласваюць зiмой...

Баiць цi не?

- Баiць!

Бегаў бай па сьцяне...

У тэй самай старане

Пустапасам труцень жыў,

Неяк з пчолкамi здружыў..

Баiць цi не?

- Баiць!

Бегаў бай па сьцяне...

Труцень кажа: "Дайце мне

Глянуць, пчолкi, у вульлёк,

Паспытацi ваш мядок!.."

Баiць цi не?

- Баiць!

Бегаў бай па сьцяне...

Цi так добра, цi так не,

Пчолкi добрымi былi,

Трутня ў госьцi прынялi...

Баiць цi не?

- Баiць!

Бегаў бай па сьцяне...

Труцень пальцам ня кiўне;

Пчолкi мёд нясуць да сот,

Труцень есьць ды есьць той мёд.

Баiць цi не?

- Не!

Янка Купала

МУШКА-ЗЕЛЯНУШКА

Й КАМАРЫК-НАСАТЫ ТВАРЫК

Блiзка рэчкi Самацечкi камары таўкуцца,

I "таўкачыкi" сьпяваюць, i у скокi тнуцца;

"Гэй, гоп, таўкачыкi,

Гэй, гоп, асiнавы,

Ды работы Максiмавы..."

А Максiм ляжыць на траўцы, сонна пазiрае,

Камарок за камарочкам да яго шыбае,

I пясьняр з усiх найлепшы ўжо зьвiнiць ля вуха,

Як камарыка няўмысьне загубiла муха.

I

Захiсталася сасонка баравая,

Затужыла дзяўчынанька маладая,

Жартаўлiвая пяюшка-сакатушка,

А на iмя - дык мушка-зелянушка:

- "Ой, чаму-ж ды ня судзiлася мне долi,

Што мяне i ня сваталi нiколi.

А пасагу прабагатага я маю:

Куст шыпшыны ад краю i да краю,

Шчэлка ў яблынi - ад ветру каб хавацца,

Лiст альховы - на ночку накрывацца,

Ды да краю поўны мёдам кацялiшча

З жалудовай вялiзнай шалупiшчы,

Калi гэты мёд у мiсачку кладзецца,

Ажно сьлiна ў роце набярэцца".

Як пачуў тыя жаласьцi камарык,

Паскрабаў i насочак ён i тварык:

- "А чаму-ж бы мне ды зь ёй не пажанiцца?

Пэўна, пойдзе, каб болей ня журыцца.

Хоць насаценькi я, шэры, хударлявы,

Дык у скоках за тое-ж я рухавы..."

I хапiўся камарочак прыбiрацца,

Каб ля мушкi-пяюшкi увiхацца.

II

Прыляцела мушка да хаты,

Аж у яе камарык насаты.

Сватоўе-хрушчы усьсядаюць,

З бацькам-маткай штось размаўляюць:

"Мы - стралцы, шукаем кунiцу,

Ня кунiцу, але дзявiцу".

Гаманiлi болей гадзiны

Ды гавораць так да дзяўчыны:

- "Цi да смаку наш госьць багаты?"

- "Папытайце ў мамы i таты".

Тут гарэлкай усё змацавалi,

А пасьля i заручын даждалi.

Браў камар ад мушкi-дзяўчыны

Дарагi ручнiк з павучыны,

Што яна на траўцы сьцялiла

I на ясным сонцы бялiла.

У нядзелю будзе вясельле,

Захадзiў камар, як з пахмельля,

I пяе i скача пацiху,

Ды як сыпне ураз "шырсьцянiху":

- "Шырсьцянiха, шырсьцянiха мая,

Пакахала камара-гультая,

А камар не зважае на яе,

Толькi лётае ды песьнi пяе".

III

Загудзела, расшумелася дуброва:

Аб вясельлi у дуброве прайшло слова,

Як вянок на муху свацейкi надзелi,

Ўсе навокала аж вочы праглядзелi.

А калi бацьком журылася дзяўчына,

Аж заплакала жаноцкая радзiма:

- "Ускланяюся татачку i матачцы,

Калi ўжо апрыкрала iм у хатачцы.

I чаму-ж вы мяне гадавалi,

Ды ў чужую сямейку аддалi?"

У каравайнiцы сьлiмачак запрасiлi,

I яны дзяжу напродзiў замясiлi.

Авадзень быў камаровым старшым дружкам,

Рассыпаўся дробным макам перад мушкай.

Матылькi - баяры, пчолачкi - баяркi,

Спрытны, шпаркi, асаблiва як да чаркi.

А найстаршая баярачка - чмялiха

Так сьпявала, аж баяр пабрала лiха:

- "Ой, багаты баяры, багаты,

Ды забылiся ўзяць грашаняты.

Хоць няшмат грашанят яны маюць,

Дык затое свой гонар трымаюць:

Хто капейку дае - грыўняй лiча яе,

А хто грыўню паклаў - што рубля дараваў".

А як сыпнулi-урэзалi музыкi,

Дык узьняўся разам гоман там вялiкi.

Чмель пузаты на басолi гучна грае,

А на йскрыпцы ёмка пчолка падцiнае.

I знайшлося мушанётка дробна-мала,

Што званiла ткi някепска у цымбалы.

Лоўка конiкi у скоках выцiналi,

У гару стрыбалi, звонка падпявалi:

- Камары скакаць

Выракаюцца:

Ногi доўгiя

Паламаюцца.

Гэтак скачуць - хто патроху, хто памногу.

Нейкi конiк адтаптаў чмялiсе ногу.

Госьцi спорна п'юць-ядуць ды размаўляюць,

А музыкi граюць, дыхту заўдаваюць.

Умела муха на вясельле запрашацi,

Дык над тое лепш умела частавацi.

Усяго стаяла досыць для гасьцiны:

Навет мёд быў i чмялiны i пчалiны

Хрушч вялiзны так гарэлкi насмактаўся,

Што звалiўся ды ў куточку адсыпаўся.

Восы ў шатах чорных з жоўтымi стрычкамi,

Проста елi мушку злоснымi вачамi.

А яна ля мужа сьцiпленька сядзела

I зялёненькай спаднiчкай зiгацела.

Мурашоўна нiзка зьвесiла галоўку,

Бо занадта зацягнулася ў шнуроўку.

Ды як скрыкнула, як ахнула раптоўна:

У кроплi дожджыка танула мурашоўна.

Усё сьцямнела, кроплi шпарка заскакалi,

У дупло, дзе жыла мушка, пападалi.

Пахавалiся ўсе госьцi у куточкi:

Так спынiлася вясельле сярод ночкi,

А назаўтра усе, як толькi ўсталi зраньня,

Дык пайшлi да камара на баляваньне.

I былi яшчэ нарэшце перазовы,

Каб ня стала аб радзiме кепскай мовы.

IV

Абляцелi красачкi

Не ў пару,

Невясёла шэраму

Камару.

Як пачаў ён параю

З мушкай жыць,

Давялося беднаму

Патужыць.

Ня умее мушачка

Працаваць,

Толькi ўмее з хлопцамi

Жартаваць;

Анi выткаць кросенкi,

Анi шыць,

Анi стравы хораша

Наварыць.

Паштурхаў камарычак

Галаву:

Як я з гэткай жонкаю

Пражыву?

Дзе я вочы, брацiкi,

Меў свае,

Як сабе за жонкаю

Браў яе?

Паляцеў ён плакацца

У лясок.

Сеў на дуб зялёненькi,

Пад лiсток.

Пахiнуў галовачку,

Уздыхнуў

Песьню сумна, жудасна

Зацягнуў.

- Выйду ў поле ды разважу тое гора,

Гэй, гаротнае, маркотнае!

Ты шырока, маё полейка,

Ад кусточка да кусточка разьлягаешся,

Ты глыбока, сэрца, краешся.

Дзе цяпер я сьмерць сваю спаткаю:

Цi у моры, цi у рэчцы, цi ў ставочку,

Што капытам пры дарозе быў прабiты

I да краю буйным дожджыкам налiты?"

V

- Ды i што-ж там за шум учынiўся?

- А камарык там з дубу звалiўся.

Грымнуў ён на зямлю з высакосьцi

I пабiў - паламаў сабе косьцi.

Цесьлi дошкi з дубоў пiлавалi,

Габлявалi, труну змайстравалi.

Ўсю чырвонай кiтайкай аббiлi,

Стужкай чорнай з краёў адтачылi.

Гэй, кладуць камара ў дамавiну,

Заклiкаюць сяброў i радзiму.

Камары над труной затрубiлi,

Сьветлячкi лепш за зорак сьвяцiлi.

- "Вы пацiху, музыкi, зайграйце,

Майго сэрца у край не ўражайце!"

Горка мушка-ўдава галасiла,

Борздай сьмерцi у Бога прасiла:

- "Мой мужочак, мой камарочак,

Ты падай мне з труны галасочак.

Ах, нiхто над табой не заплача,

Толькi хмарачка дробнымi дажджамi,

Толькi мушачка горкiмi сьлязамi".

Палажылi дамоўку на мары,

Панясьлi праз лугi ды папары.

Ля дарогi магiлу капалi

I у ёй камара пахавалi,

У сырую зямельку злажылi,

Зьверху насып вялiкi зрабiлi.

Людзi добрыя шляхамi мiнаюць,

Шапкi нiзка здымаюць, пытаюць:

- "Ня iначай, вяльможны вандроўнiк,

Генэрал, цi маёр, цi палкоўнiк?"

- "Не, ляжыць тут камар - камарочак,

У каторага з локаць насочак".

Максiм Багдановiч

КАМАР ХВАЛЬКО

Пад прысадзiстым дубком

Збудаваў камарык дом,

Плотам дом абгарадзiў,

Бесклапотна, цiха жыў.

Ды аднойчы камара

Бура вынесла з двара,

I звалiўся камарок

У бярозавы лясок.

Выжыў, буру перанёс,

I задраў угору нос:

- Што мне бура, што вiхор,

Я ўзьнiмаўся вышай гор,

Я ўзьнiмаўся вышай хмар,

Стаў асiлкам я, камар...

- Вецер, вецер, замаўчы!

Што ёсьць сiл камар крычыць.

Вецер змоўк, зацiх гушчар.

Зноў сваё пачаў камар:

- Захацеў я - вецер сьцiх,

Я мацнейшы стаў за ўсiх...

Муху крык такi ўстрывожыў,

Муха веры даць ня можа:

- Ды няўжо ты, камарок,

Моцны стаў такi, браток?

- Я ня то магу зрабiць

Зьвера я магу звалiць!..

Цiха ў лес iшоў мядзьведзь,

Перавальваўся ледзь-ледзь.

Частаваўся ён мядком,

I на пыску - воску ком.

Патаптаўся - i ў бярлог

Адпачыць мядзьведзь прылёг.

Задаволен камарок,

Сеў мядзьведзю ён на бок.

- Я мядзьведзя павалiў,

Я мядзьведзя пакарыў!

Муха кажа: - Хто-б паверыў,

Што камар мацней за зьвера...

- Я ня то магу зрабiць,

Дрэва я магу звалiць...

Зазьвiнела тут пiла,

I камар, нiбы страла,

На вяршыню дрэва сеў,

Звонка песеньку запеў:

- Як удару я крылом,

Будзе ў лесе буралом.

Дрэва падае, трашчыць...

Муха зьдзiўлена глядзiць:

- I няўжо ты, камарок,

Моцны стаў такi, браток?

- Я ня то магу зрабiць,