Здаецца мансарда (на белорусском языке) - Эрве Базен

Базен Эрве

Здаецца мансарда (на белорусском языке)

Эрвэ Базэн

Здаецца мансарда

Пераклад: А. Мароз

Тоўстая Марта сядзела на сваiм столку i ўсё лiчыла, загiнаючы пальцы, пералiчвала, прыкiдвала, параўноўвала. На душы ў яе было неспакойна, унiзе нешта сцiскалася. Яе суседка, кансьержка з васемнаццатага, у падобным выпадку зарабiла шэсцьдзесят тысяч. Праўда, мансарда ў васемнаццатым мае, самае малое, шаснаццаць квадратных метраў. "Але ў мяне, - адзначыла Марта, - не такiя загаджаныя туалеты i вада добра даходзiць да верху". Гэта была праўда, з крана на гарышчы бiў моцны струмень, а не капала, як у васемнаццатым. Але "ў мяне"... Ад гэтай думкi яна ўсмiхнулася. Сабака, якi сцеражэ дабро, сам належыць гаспадару, але таксама адчувае сябе крыху гаспадаром, калi брэша. А калi ўдумацца, то i ўпраўляючы - гэта ўсяго толькi вялiкая аўчарка, якой таксама нiчога не належыць, ён толькi распараджаецца ад iмя гаспадара, хлапчука, якi валодае ўсiм толькi на паперы. Калi капнуць глыбей, то да чаго ж мы прыйдзем? Адкрыецца, што права - гэта неабходнасць. А Марце гэтая мансарда была неабходная... Праўда, не сама мансарда, не, жытло ў яе было, паганае, але было. Ёй было неабходна паджыцца на патрэбе, якую шмат хто меў у гэтай мансардзе. Неабходнасць гэтая была не надуманай, бо яна была зусiм без грошай, але i не надта пiльнай, бо дах над галавой яна мела. Але другарадная праблема, калi яна ваша, важнейшая за самую надзённую iншага, хiба не?

"Справа не ў гэтым, - сказала яна сама сабе, каб набрацца смеласцi. Трэба разнесцi пошту".

Яна абмацала сваё калена. Яе няўдалы мужык-люстэрнiк на сваёй праклятай рабоце, не было нiкога, каб паслаць наверх. А з гэтым каленам!.. Акрамя Адрыена была яшчэ Эмiлi, але яна спала, цi рабiла выгляд, у сваiм ложку, раскiнуўшыся на прасцiне, разамлелая, паружавелая, разам са сваёй дачкой. Яна вярнулася позна, стамiлася, яе нельга было будзiць, гэтае дзiця. Марта працягнула руку, узяла пачак лiстоў, паклала яго на цырату i трохi разарвала абгортку. "Моцна цалую", заяўляла паштоўка з Корсiкi да маладой асобы з трэцяга паверха. Яе мацi павiнна насцярожыцца, добра вядома, што можа хавацца за самымi нявiннымi словамi. Хiба Эмiлi не дадумалася, каб абдурыць сваiх блiзкiх i сваю мацi, калi яна нешта адчула, каб яе хахаль з кнiгарнi пасылаў ёй праспекты, у якiх асобныя цэны былi закрэсленыя? "Ты i я, фармат..., вокладка са скуразамяняльнiка ўсiх афарбовак, за шэсцьсот пяцьдзесят франкаў..." Трэба было разумець: "Чакаю цябе без дзесяцi сем". Кнiжны чарвяк, а хто, скажыце, пакiнуў ёй Калет? Урэшце, яна магла аддаць перавагу гаспадару кнiгарнi, i Марта, гладзячы калена, мiж iншым падумала, што, нават застаўшыся з дзiцем, Эмiлi заплямiла сябе менш, выбраўшы прадаўца.

Марта паважыла ў руцэ два канверты i перавярнула трэцi, каб паглядзець на штэмпель, адкуль яно адпраўлена. Для маленькiх людзей ведаць - значыць магчы, хiба не так? Потым яна рэзка адсунула пошту. Яе раптам ахапiў жах. Зусiм страцiла розум, рабiць такое! Як з гэтай мансардай: трэба будзе i махляваць, i кленчыць. Але раптам яна азiрнулася. Мадам Паке, з сёмага, вяртаючыся на сваiх каўчукавых падэшвах з царквы Сэн-Нiкэз, дзе яна давала напракат крэслы, праспявала за яе спiной:

- Мне нiчога?

- Нiчога, мадам, - буркнула Марта.

Нiчога не было. Хаця Марта працавала ўсяго восьмы дзень, яна ўжо здагадалася, што для мадам Паке нiколi не будзе нiчога важнага, толькi рэкламныя праспекты i квiтанцыi, але ёй менавiта таму i хацелася б соваць свой нос у будку кансьержкi. Заставалася толькi глядзець на яе. Яна перасунула языком напалову сасмактаны ледзянец за шчаку i застыла, нерухомая, амаль нягнуткая, прыкмячаючы беспарадак, удыхаючы пахi таннага вiна, кацiнай мачы i кiслага малака. Уся яе жвавасць засяродзiлася ў вачах i варухлiвых ноздрах. Ад усмешкi яе губы, якiя асцярожна расклеiлiся, зрабiлiся зусiм тонкiмi.

- Я таксама хацела ў вас спытацца пра тую незанятую мансарду. Я магла б каго-небудзь...

Столак застагнаў. Марта адкiнулася, склаўшы рукi, як для малiтвы, i пасмiхаючыся.

- Мансарда. Вы ўжо шостая, даражэнькая. Сёння з ранiцы сюды iдуць адзiн за адным. Я яшчэ не выпiла кавы, як Мало ўжо былi ў мяне. Iх чацвёра на васьмi квадратных метрах, вы ж падумайце! Потым прыходзiла мадам Мангрынэль, потым калега з пяцьдзесят чацвёртага, потым нейкая манашка...

- Я думаю, сястра Марыя з Сэнт-Фас, - сказала мадам Паке.

- Напэўна, - сказала Марта, - ва ўсякiм разе, гаварыла пра нейкiх кузiн, пратэжэ, цяжкае становiшча. Нават паштальён гаварыў са мной пра гэта. Яны думаюць, што ў мяне сто мансардаў. А на завяршэнне ўсяго прыйшла мадам Сюрмюля i запатрабавала ў мяне мансарду ад iмя ўпраўляючага. Здаецца, яна ўжо не ведае, дзе захоўваць свае кансервы.

- Будзе шкада, калi яны прападуць, - сказала мадам Паке ялейным голасам.

- Распараджэнне ўпраўляючага, - буркнула Марта, - мы не можам тут рабiць тое, што нам захочацца.

На нейкi момант абедзве жанчыны замаўчалi. "Спрытная, - падумала Меланi Паке, - робiць выгляд, што нiчога не здарылася, а сама ўжо абладзiла сваю справу. Нiчога не скажаш, у гэтых кароў усё iдзе гладка. Языкi дадзеныя iм, каб каўтаць, яны толькi i думаюць, як пажывiцца". Стоячы на сваiх тонкiх, як цурубалкi, i прамых, як яе парасон, нагах, мадам Паке адчула прылiў настальгii па тых часах, калi кожную ранiцу, пасля набажэнства, у гэтай самай будцы кансьержкi яе чакала iнфармацыя пра навiны квартала, якая давала ёй зарад жвавасцi i дзелавiтасцi. Тоўстая Марта, якая разбылася не ад добрага жыцця (яе тлўшч вырас на бульбе) i нават у пост часам таўсцела, са свайго боку глядзела на Меланi з усё большай iнстынктыўнай варожасцю. Гэта была варожасць сала да косткi, тлустых да сухарэбрых. Яна надзiмала губы, узводзiла да столi свае жоўтыя вочы, нiбы заклiкаючы яе ў сведкi, што не можа нiчога зрабiць.

- Я ведаю, што вы зробiце так, як трэба, - сказала мадам Паке.

Яна, нiчога больш не кажучы, прашмыгнула да лесвiцы. Марта крыху пачакала, кiўнула галавой i, пакiнуўшы ў спакоi сваё калена, доўга церла ўпрыгожаную пукатым валляком шыю. Гэты валляк так i не праходзiў. Упэўненая, што яе нiхто, акрамя кошкi, не чуе, яна стала незадаволена апраўдвацца:

- Нельга ж усё аддаваць за так. Нават калi ты маеш на нешта права, у цябе стараюцца яго вырваць.

Усё было правiльна, але раптам Марта ўбачыла, як расплюшчылiся вочы Эмiлi. Яна млява сказала:

- Гэта нядобра ў дачыненнi Мало. Ты ведаеш, што сказаў тата...

- Спi! - грымнула Марта, цi то каб прымусiць замаўчаць дачку, цi то сваё сумленне, якое таксама драмала.

Яна рэзка ўстала i, цмокаючы языком, пашкандыбала на сваю вузкую кухню, дзе яшчэ заставалiся мiзэрныя рэшткi засохлага сыру, якiмi можна было пажывiцца. А! Не з такой, як у Адрыена, мiзэрнай зарплатай можна было дазволiць сабе раскошу грэбаваць iмi. Гэты Адрыен, сапраўды, вельмi разумны, калi кажа: "Ды аддай ты сваю мансарду Мало". Такiя людзi, як Адрыен, лiчаць, што раз яны акуратна прыносяць плату за кватэру, то гэтага дастаткова, каб кармiць чатырох чалавек. Мансарда каштуе, сама мала, шэсцьдзесят тысяч франкаў i прызначаецца каму-небудзь грашавiтаму, напрыклад, мадам Сюрмюля. Лiчыць у старых франках - шэсцьдзесят тысяч, прыямней, чым у новых - шэсцьсот. А Марце гэтыя грошы былi так патрэбныя, што калi яна падлiчыла яшчэ раз, то падумала, што мала просiць. Трыццаць тысяч доўгу, апрануць Эмiлi, яе дачку, абуць Адрыена, унесцi ўзнос за швейную машыну, з якiм ужо запазнiлiся, ну i сцiпла ўсё гэта адзначыць. На гэта пойдзе якраз шэсцьдзесят тысяч, значыць, ёй трэба восемдзесят. Яна папросiць восемдзесят, сто, каб атрымаць восемдзесят. I калi мадам Сюрмюля не пагодзiцца, тым горш! Слова ўпраўляючага нi да чога не абавязвала. Марта сама яму пра гэта сказала. Можна было знайсцi i што-небудзь лепшае: iншаземца, у якога мала часу, студэнта з багатымi бацькамi, дзеўку, якой няма дзе займацца шашнямi, часам гэта неiстотна, раз грошы падаюць вам з неба.

Марта вярнулася ў сваю будку задуманая. Яе i так невялiкi лоб ад маршчын, якiя прарэзалiся ад неадступных думак, зрабiўся зусiм маленькiм. Маленькая стрэлка насценнага гадзiннiка, заўжды адагнутая ўлева, паказвала дзевяць гадзiн; вялiкая, сагнутая ўправа, наблiжалася да паловы, якую гадзiннiк больш не званiў. "Дваццаць пяць хвiлiн на адзiнаццатую", - прашаптала Марта, хуценька прыкiнуўшы ў галаве. Яна не схадзiла ў краму, але толькi махнула рукой. Эмiлi зноў заснула, а хто спiць, той вячэрае. Дарэчы, колькi там засталося? Яна засунула руку ў вiльготныя нетры свайго карсажа i выцягнула дзiўную ладанку на чорным матузку: свой гаманец, сшыты з кавалка тканiны вялiкiмi шыўкамi, i той мiзар, што ў iм быў. Не можа быць i гаворкi пра тое, каб узяць нешта з недатыкальнага аддзялення, дзе ляжаць сто пяцьдзесят франкаў на малако Калет. Але цi не можна неяк перакласцi трохi грошай з другога аддзялення, прызначанага на будучыя расходы, у трэцяе, адкуль трацiлi грошы сёння? Марта лiчыла, пералiчвала, i кожны раз атрымлiвалася дзвесце шэсцьдзесят шэсць франкаў, два франкi шэсцьдзесят шэсць у цяжкiх франках, як яны цяпер кажуць. Марта ўздыхнула, закрыла свой гаманец, падумала, зноў нерашуча раскрыла, зноў закрыла i, нарэшце, супакоеная сваёй уласнай арыфметыкай (яна карысталася ў якасцi найменшага агульнага дзельнiка цаной кiлаграма бульбы), узяла шэсцьдзесят шэсць франкаў. Урэшце, Адрыену ёсць бляшанка сардзiнаў, а калi яму гэта не падабаецца, то няхай пашукае дадатковую работу. Шэсць тысяч франкаў на тыдзень, хiба гэта грошы?! Хiба ён не можа аддаць усю зарплату адразу, замест таго каб выдаваць порцыямi, бо, маўляў, нiколi не хапае грошай да новай зарплаты? Не хапае да зарплаты! Лухта якая! Як быццам не лепей добра пражыць некалькi дзён, рызыкуючы папасцiцца некалькi наступных, чым увесь месяц збiраць крошкi? Хiба ёсць iншы спосаб унесцi нейкую прасветлiну ў сваё жабрацкае жыццё, акрамя як хоць адзiн раз парадавацца жыццю i жыць гэтай радасцю, чакаючы, што яна паўторыцца?