Залаты ключык, або Прыгоды Бурацiны (на белорусском языке) - Алексей Толстой

Тра-та-та-та!

Але дзверцы былi моцныя.

Карабас Барабас разагнаўся i ўдарыў у дзверцы задам.

Дзверцы не паддалiся.

Ён затупаў на палiцэйскiх:

- Ламiце праклятыя дзверы iменем Тарабарскага караля!..

Палiцэйскiя абмацвалi адзiн у аднаго - хто пабiты нос, хто гузак на галаве.

- Не, тут работа вельмi цяжкая, - адказалi яны i пайшлi да начальнiка горада сказаць, што iмi ўсё зроблена па закону, але старому катрыншчыку, вiдаць, памагае сам нячысцiк, таму што ён уцёк праз сцяну.

Карабас Барабас iрвануў сябе за бараду, павалiўся на падлогу i пачаў раўцi, енчыць i качацца, як шалёны, па пустой каморцы пад лесвiцай.

Што яны знайшлi за патайнымi дзвярыма

Пакуль Карабас Барабас качаўся, як шалёны, i рваў на сабе бараду, Бурацiна наперадзе, а за iм Мальвiна, П'еро, Артамон i - апошнiм - тата Карла спускалiся па крутой каменнай лесвiцы ў падзямелле.

Тата Карла трымаў агарак свечкi. Яе мiгатлiвы агеньчык адкiдваў ад Артамонавай калматай галавы цi ад працягнутай рукi П'еро вялiкiя ценi, але не мог асвятлiць цемры, куды вяла лесвiца.

Мальвiна, каб не заплакаць ад страху, шчыпала сябе за вушы.

П'еро - як заўсёды, нi к сялу нi к гораду - мармытаў вершыкi:

Скачуць ценi на сцяне,

Больш нiшто не страшна мне.

Хоць крутыя сходцы тут,

Хоць i цёмны кожны кут,

Толькi ж, пэўна, не к бядзе

Шлях падземны прывядзе.

Бурацiна апярэдзiў таварышаў, - яго белы каўпачок ледзь бачны быў глыбока ўнiзе.

Раптам там штосьцi зашыпела, упала, пакацiлася, i пачуўся яго жаласны голас:

- Сюды, на дапамогу!

У момант Артамон, забыўшыся на раны i голад, павалiўшы Мальвiну i П'еро, чорным вiхрам рынуўся ўнiз па лесвiцы.

Заляскалi яго зубы. Агiдна завiшчала нейкая iстота.

Усё сцiхла. Толькi ў Мальвiны гучна, як у будзiльнiку, стукала сэрца.

Шырокi прамень святла знiзу асвятлiў лесвiцу. Агеньчык свечкi, якую трымаў тата Карла, зрабiўся жоўты.

- Глядзiце, глядзiце хутчэй! - гучна паклiкаў Бурацiна.

Мальвiна - задам наперад - паспешлiва пачала спускацца з прыступкi на прыступку, за ёю заскакаў П'еро. Апошнiм, нагнуўшыся, сыходзiў Карла, раз-пораз губляючы драўляныя чаравiкi.

Унiзе, там, дзе заканчвалася крутая лесвiца, на каменнай пляцоўцы сядзеў Артамон. Ён аблiзваўся. Каля яго ног валяўся задушаны пацук Шушар.

Бурацiна абедзвюма рукамi прыўзнiмаў спарахнелы лямец, - iм была завешана адтулiна ў каменнай сцяне. Адтуль лiлося блакiтнае святло.

Першае, што яны ўбачылi, калi пралезлi ў дзiрку, - гэта яркiя праменнi сонца. Яны падалi са скляпенчатай столi праз круглае акно.

Шырокiя праменнi, у якiх танцавалi пылiнкi, асвятлялi круглы пакой з жаўтаватага мармуру. Пасярод яго стаяў цудоўны тэатр лялек. На заслоне блiшчаў залаты зiгзаг маланкi.

Па баках заслоны ўзнiмалiся дзве квадратныя вежы, размаляваныя так, нiбы яны былi складзены з маленькiх цаглiнак. Высокiя дахi з зялёнай бляхi ярка блiшчалi.

На левай вежы быў гадзiннiк з бронзавымi стрэлкамi. На цыферблаце супроць кожнай лiчбы намаляваны вясёлыя тварыкi хлопчыка i дзяўчынкi.

На правай вежы - круглае акенца з рознакаляровых шкельцаў.

Над гэтым акенцам, на даху з зялёнай бляхi, сядзеў цвыркун, якi ўмее гаварыць. Калi ўсе, разявiўшы раты, спынiлiся перад цудоўным тэатрам, цвыркун прагаварыў павольна i выразна:

- Я папярэджваў, што цябе чакаюць жахлiвыя небяспекi i страшныя прыгоды, Бурацiна. Добра, што ўсё скончылася шчаслiва, а магло скончыцца i нешчаслiва... Вось як...

Голас у цвыркуна быў стары i крыху пакрыўджаны, таму што цвыркуну, якi ўмее гаварыць, у свой час усё ж папала па галаве малатком i, нягледзячы на стогадовы ўзрост i прыродную дабрату, ён не мог забыць незаслужанай крыўды. Таму ён больш нiчога не дадаў, - таргануў вусiкамi, нiбы страсаючы з iх пыл, i павольна папоўз кудысьцi ў адзiнокую шчылiну - далей ад мiтуснi.

Тады тата Карла прамовiў:

- А я дык думаў, мы тут, прынамсi, знойдзем кучу золата i серабра, а знайшлi ўсяго толькi старую цацку.

Ён падышоў да гадзiннiка, устаўленага ў вежу, пастукаў пазногцем па цыферблату, i паколькi збоку гадзiннiка на медным цвiчку вiсеў ключык, ён узяў яго i завёў гадзiннiк...

Пачулася гучнае цiканне. Стрэлкi рушылi ў дарогу. Вялiкая стрэлка падышла да дванаццацi, маленькая - да шасцi. Унутры вежы загуло i зашыпела. Гадзiннiк звонка прабiў шэсць...

Адразу ж на правай вежы расчынiлася акенца з рознакаляровых шкельцаў, выскачыла завадная стракатая птушка i, затрапятаўшы крыламi, праспявала шэсць разоў:

- Да нас-да нас, да нас-да нас, да нас-да нас...

Птушка схавалася, акенца зачынiлася, зайграла катрыначная музыка. I заслона ўзнялася...

Нiхто, нават тата Карла, нiколi не бачыў такой прыгожай дэкарацыi.

На сцэне быў сад. На маленькiх дрэвах з залатымi i сярэбранымi лiсцiкамi спявалi завадныя шпакi велiчынёй з пазногаць. На адным дрэве вiселi яблыкi, кожнае з iх не большае за зерне грэчкi. Пад дрэвамi пахаджвалi паўлiны i, прыўзнiмаючыся на дыбачках, дзяўблi яблыкi. На палянцы скакалi i бралiся ў рожкi двое казлянят, а ў паветры ляталi матылькi, ледзь прыкметныя воку.

Так прайшла хвiлiна. Шпакi змоўклi, паўлiны i казляняты падалiся назад, за бакавыя кулiсы. Дрэвы правалiлiся ў патайныя люкi пад падлогу сцэны.

На задняй дэкарацыi пачалi разыходзiцца цюлевыя воблакi. Паказалася чырвонае сонца над пясчанай пустыняй. Справа i злева, з бакавых кулiсаў, выкiнулiся галiнкi лiян, падобныя да змей, - на адной сапраўды вiсела змяя ўдаў, на другой разгойдвалася, ухапiўшыся хвастамi, сям'я малпаў.

Гэта была Афрыка.

Па пяску пустынi пад чырвоным сонцам праходзiлi звяры.

Трыма скачкамi прамчаўся грывасты леў, - хоць быў ён не большы за кацяня, але страшны.

Перавальваючыся, праклыпаў на заднiх лапах плюшавы мядзведзь з парасонам.

Прапоўз агiдны кракадзiл, - яго маленькiя брыдкiя вочкi прыкiдвалiся добранькiмi. Але ўсё ж Артамон не паверыў i загыркаў на яго.

Прамчаўся насарог, - для бяспекi на яго востры рог быў надзеты гумавы мячык.

Прабегла жырафа, падобная на паласатага, рагатага вярблюда, якi з усёй сiлы выцягнуў шыю.

Потым iшоў слон, сябар дзяцей, - разумны, лагодны, - памахваў хобатам, у якiм трымаў соевую цукерку.

Апошнiм пратупаў бачком страшэнна брудны дзiкi сабака - шакал. Артамон з брэхам кiнуўся на яго, - тату Карла ледзь удалося адцягнуць яго за хвост ад сцэны.

Звяры прайшлi. Сонца раптам пагасла. У цемры нейкiя рэчы апусцiлiся зверху, нейкiя рэчы высунулiся з бакоў. Пачуўся гук, нiбы правялi смычком па струнах.

Загарэлiся матавыя вулiчныя лiхтарыкi. На сцэне была гарадская плошча. Дзверы ў дамах расчынiлiся, выбеглi маленькiя чалавечкi, палезлi ў лялечны трамвай. Кандуктар зазванiў, вагонаважаты крутнуў ручку, хлапчук жвава прычапiўся да каўбасы, мiлiцыянер засвiстаў, - трамвай рушыў у бакавую вулiцу памiж высокiх дамоў.

Праехаў веласiпедыст на колах - не большых за сподачак для варэння. Прабег газетчык, - у чатыры разы складзеныя лiсткi адрыўнога календара - вось якой велiчынi былi ў яго газеты.

Марожаншчык пракацiў цераз пляцоўку каляску з марожаным. На балкончыкi дамоў выбеглi дзяўчынкi i замахалi яму, а марожаншчык развёў рукамi i сказаў:

- Усё з'елi, прыходзьце другiм разам.

Тут заслона апусцiлася, i на ёй зноў заблiшчаў залаты зiгзаг маланкi.

Тата Карла, Мальвiна, П'еро не маглi апамятацца ад захаплення. Бурацiна, засунуўшы рукi ў кiшэнi, задраўшы нос, сказаў, выхваляючыся:

- Што - бачылi? Значыцца, недарэмна я мок у балоце ў цёткi Тарцiлы... У гэтым тэатры мы паставiм камедыю - ведаеце якую? - "Залаты Ключык, або незвычайныя прыгоды Бурацiна i яго сяброў". Карабас Барабас лопне ад зайздрасцi.

П'еро пацёр кулакамi наморшчаны лоб:

- Я напiшу гэтую камедыю цудоўнымi вершамi.

- Я буду прадаваць марожанае i бiлеты, - сказала Мальвiна. - Калi вы знойдзеце ў мяне талент, паспрабую iграць ролi прыгожанькiх дзяўчынак...

- Пачакайце, дзеткi, а вучыцца калi ж? - спытаў тата Карла.

Усе разам адказалi:

- Вучыцца будзем ранiцай... А вечарам iграць у тэатры...

- Ну, то-та ж, дзеткi, - сказаў тата Карла, - а я ўжо, дзетачкi, буду iграць на катрынцы, каб весялiць паважаную публiку, а калi пачнем ездзiць па Iталii з горада ў горад, буду кiраваць канём ды варыць полiўкў з баранiны з часнаком...

Артамон слухаў, задраўшы вуха, круцiў галавой, глядзеў блiскучымi вачыма на сяброў, пытаўся: а яму што рабiць?

Бурацiна сказаў:

- Артамон будзе загадваць бутафорыяй i тэатральнымi гарнiтурамi, яму дадзiм ключы ад кладоўкi. У час спектакля ён можа падрабляць за кулiсамi рык iльва, тупат насарога, скрыгат кракадзiлавых зубоў, выццё ветру - шляхам хуткага вярчэння хваста - i iншыя неабходныя гукi.

- Ну, а ты, ну, а ты, Бурацiна? - пыталiся ўсе. - Чым хочаш быць пры тэатры?

- Дзiвакi, у камедыi я буду iграць самога сябе i праслаўлюся на ўвесь свет!

Новы тэатр лялек дае першы спектакль

Карабас Барабас сядзеў перад камiнкам у дрэнным настроi. Сырыя дровы ледзь тлелi. На вулiцы лiў дождж. Дзiравы дах тэатра лялек працякаў. У лялек адсырэлi рукi i ногi, на рэпетыцыях нiхто не хацеў працаваць, нават пад пагрозай бiзуна ў сем хвастоў. Лялькi ўжо трэцi дзень нiчога не елi, вiселi на цвiках у кладоўцы i злавесна перашэптвалiся.