Мiколка-паравоз (на белорусском языке) - Михась Лыньков

- Устаць перада мной, нягоднiк!

Дзед адмахнуўся ад яго, як ад назойлiвай мухi.

Аж зайшоўся тут ад крыку палкоўнiк:

- Забiць! Павесiць! Расстраляць!..

Усе захадзiлi i замiтусiлiся. Нiбы трывога ўзнялася над старым панскiм палацам. Ляпалi дзверы, брынчалi шпоры, чулiся загады, распараджэннi. Палкоўнiк сядзеў на канапе i выцiраў спацелы лоб. Цяжка дыхаў памешчык, засопся аж, цi ад страху то, цi ад вялiкай злосцi. Да дзеда i Мiколкi падскочылi салдаты, схапiлi iх, звязалi рукi. Павялi з пакоя ўсё тымi ж доўгiмi змрочнымi калiдорамi. Павялi ў склеп.

Хутка апынулiся ў тым жа самым склепе, дзе сядзелi i раней.

Толькi цяпер тут было меней народу. Усяго чалавек дзесяць. Усе яны ўжо ведалi Мiколку, сустрэлi яго ветлым словам:

- Не табе б, хлапчына, хадзiць сюды... Адсюль дарога толькi адна...

Яны не хацелi дагаворваць, не хацелi, каб залiшне сумаваў Мiколка, каб не думаў ён аб тым, аб чым не варта думаць у такiя дзiцячыя гады. I мо таму, што сярод iх быў такi малы хлапчук, яны старалiся сябе трымаць весела. Пелi песнi, расказвалi яму смешныя байкi. I калi даведалiся, што дзед Астап стары мiкалаеўскi салдат, прасiлi яго расказаць пра турэцкую вайну. Але тут умяшаўся Мiколка:

- Дужа старыя байкi ў дзеда, што iх расказваць... Лепш скажы мне вось, дзед, дзе цяпер мой бацька, колькi-то дзён, як няма яго. I дзе ён невядома.

- I я не ведаю, унуча... Давай лепш класцiся спаць, ды няхай прысняцца табе добрыя сны...

- Што сны... - махнуў рукой Мiколка.

Як нi старалiся ўсе развесялiць Мiколку, гэта не ўдавалася. Якая весялосць у такiм месцы. Хутка ўсе паляглi спаць на падлозе. Але не спалася. Чулiся галасы наверсе. Зрэдку даляталi гукi музыкi. То iграў у пана палкавы нямецкi аркестр. Пан спраўляў перамогу над сялянамi, над бальшавiкамi. Шчодра частаваў сваiх збаўцаў - нямецкiх афiцэраў. Адтуль даляталi гукi танцаў, чулася брынчанне шпор, вясёлыя галасы. У склепе было цёмна. Скрозь невялiчкае акенца, скрозь краты вiдаць быў кавалачак цёмнага неба. На iм перамiргвалiся махнатыя зоры. Крычала нейкая птушка ў садзе. Здалёк, з-за саду, даносiўся дзiцячы плач, i нечая мацi цiха спявала: "Ба-а-ю, бай... а-а-а... ай..." Вiдаць, батрачка калыхала недзе свайго малога.

Прынiк Мiколка гарачым iлбом да жалеза крат i глядзеў, глядзеў. Нiбы ўпершыню ён бачыў i гэтае неба, i такiя ж махнатыя зоры, i ў цiхiм шолаху лiсця цёмныя купiны лiп. Нiбы дрыжалi гэтыя дрэвы пад густым месячным святлом, i так выразна вiдаць былi зубчыкi лiсця на цёмным небе, што хацелася дацягнуцца да iх рукой, дакрануцца да iх, прылашчыцца гарачай шчакой. Дакрануўся рукою да крат. Халодныя яны, моцныя. Рыпнуў пясок за акенцам, мiльганулi ногi часавога. Раздаўся злосны воклiк i стук вiнтоўкi:

- Назад!

Лязо штыка прасунулася ў акенца, пагрозлiва бразнуўшы аб краты. Мiколка адхiнуўся ўбок i, трымаючыся за сцяну, цiха падаўся да дзеда. Прылёг ля яго. Дзед ляжаў у глыбокай задуме, маўчаў. Не вытрымаў тут Мiколка, аж затрымцеў увесь, сцяўся ў камочак.

- Страшна мне, дзеду...

- А ты не бойся... Чаго баяцца, унуча! Усё будзе добра. Усё будзе слаўна. Прыйдзе час - не будзе нi паноў, нi царскага войска нямецкага. Будуць толькi рабочыя ды сяляне, ды такiя вось, як ты, бальшавiковы сыны... i зямля будзе наша... i паравозы нашы... i яны будуць бегаць куды шпарчэй, бо яны будуць нашы. Сонца будзе свяцiць куды гарачэй, i яно будзе нашым... i неба наша... Усё, усё наша!

- То добра, дзеду, але ж нас з табой не будзе. Вунь на ганку стаяць кулямёты, яны ж нарыхтаваны на нас.

- А ты плюнь на iх, на гэтыя кулямёты... дужа страшныя яны хiба?

Змаўкае Мiколка. Але чуе дзед, як уздрыгваюць Мiколкавы плечы. Плача Мiколка i стараецца захаваць свой плач, сцяўшы зубы, уткнуўшыся тварам у дзедава плячо. Упору i самому дзеду заплакаць, але трымаецца ён, гладзiць унукавы плечы, на вуха яму шэпча:

- Ну чаго ты, дурненькi мой... А яшчэ казаў, што храбры, храбрэй дзеда.

Захлiпаецца плачам Мiколка, гаворыць скрозь слёзы:

- Не ад страху я, дзеду... Мне бацьку шкада. Мне паравозаў нашых шкада. Хто-та ездзiць цяпер на iх. Немцы ж гэтыя... Як жа ж... У iх жа царскiя арлы. Ды з iмi Бог яшчэ гэты. На кожным поясе напiсана.

- А ты, унуча, яшчэ раз плюнь i на арлоў, i на Бога. I арлам галовы скруцiм. А дасць Бог, i Богу шыю звернем... Было то клопатаў, каб аб iх думаць... А дзеду ты вер! Кладзiся вось i спi... Усё, браце, будзе наша! Толькi выспацца цяпер нам трэба з табой. Ну, кладзiся!

Цiха ў склепе. Чуваць роўнае дыханне сонных людзей. Прашуршыць часам спужаная мыш у саломе.

А на дварэ парыпвае пясок пад цяжкiмi ботамi часавога. Паблiсквае штык пад месяцам, цьмяна льснiцца цёмная каска. Застыглi на ганку палаца чорныя кулямёты, ды дрэмлюць салдаты ля iх.

Цiха шалясцяць на вятрыску пахучыя лiпы, скiдаючы на жвiр, на траву цяжкiя кроплi расы.

Спiць Мiколка.

Нiбы спiць i не спiць. Ён едзе на вялiкiм-вялiкiм паравозе. Ля акенца бацька сядзiць. Снапы гарачых iскраў ляцяць з трубы i нiзка пасцiлаюцца над дрэвамi, над кустамi, над бязмежнымi прасцягамi палёў. Ляцяць рэйкi насустрач i нiбы пасцiлаюцца пад магутныя колы, нiбы праглынаюцца паравозам... А ён усё шпарчэй i шпарчэй, цiха кружыцца галава ў Мiколкi, развяваюцца валасы ад страшэннага ходу, ад iмклiвага ветру. Пара шыпiць, аж гудзе, i ляскочуць сталёвыя колы.

...Тах-тах-тах... тах-тах-тах...

Зiрнуў Мiколка ўперад, i валасы ў яго дыбам - проста на iх ляцiць, наблiжаецца семафор. Вялiкi, чырвоны. Як кроў, гарыць яго зыркае вока. А паравоз усё шпарчэй i шпарчэй, аж заходзiцца сэрца, дыхаць цяжка. Збiраецца з сiлай Мiколка, намагаецца крыкнуць. Але цяжка перамагчы страшэнны бег паравоза, гэты грукат сталi, жалеза, гэтае гудзенне шалёных вятроў. Яшчэ секунда i, перамагаючы страх, крыкнуў Мiколка:

- Бацька, стой! Стой, стой, семафор вунь чырвоны...

Крыкнуў i прахапiўся, вочы адкрыў. Разам з iм прачнуўся дзед, прачнулiся ўсе, што спалi з iм разам. Спачатку нiчога не маглi ўцямiць. У склепе было вiдна, але святло было нейкае дзiўнае. Маленькае акенца ўзiралася ў iх распаленым чырвоным вокам...

- Пажар! - схамянулiся ўсе i кiнулiся да акна.

Нечаканае вызваленне

Кавалак неба, якi вiдзён быў праз акенца, цяпер здаваўся жывым. Нiбы трапятаў ён, калыхаючыся ў чырвоных пералiвах. Чырвань то набракала крывёю, то рабiлася цьмянай, то раптам успыхвала на ўсю шырыню залацiстымi водблiскамi. Водблiскi цямнелi, гаслi, знiкалi i зноў успыхвалi з новаю сiлай, паланiлi ўсё неба. I здавалася, плавiцца неба, робiцца вадкiм, празрыстым. Вось-вось успыхне яно i ападзе на зямлю мiльёнамi iскраў i ззяючага вугалля. Нiбы аграмадная птушка ўзмахвала агнявым крылом, i яно бiлася, трапятала, параненае, цяжка прыпадала да зямлi, рассыпаючы па небу залатыя пер'i.

Глуха шумелi цяпер барвовыя кроны лiп. То ўзняўся вецер i грозна гудзеў у садзе, па сценах палаца, па даху. Чамусьцi не вiдаць было часавога, не чутна яго цяжкага кроку.

- Пажар! - крыкнулi людзi. - Але дзе гэта гарыць? Няйначай, пачалося з панскiх гумнаў, адтуль ляцяць iскры.

I толькi сказалi гэта, як страшэнны выбух адкiнуў iх ад акна. Блiснула асляпляючым полымем, i, уздрыгануўшы, глуха загудзелi сцены склепа. Пасыпаўся тынк са сцен, са столi. Чутна была бязладная тупатня ног наверсе, чыесьцi крыкi, i зусiм недалёчка раздалося некалькi адрывiстых стрэлаў. Потым раптам нiбы ўсё змоўкла на хвiлiну, i злавесная цiшыня павiсла над домам, над садам.

Мiколка зiрнуў у акно. I першае, што ён убачыў, гэта нямецкую каску. Яна ляжала ля самага акенца, уткнуўшыся казырком у пясок. Ля ганка, на каменнi ў нязручных позах раскiнулася некалькi чалавек, ляжаў абернуты кулямёт, цьмяна паблiсквала стужка з патронамi. Людзi ляжалi нерухома.

- Дык вось яно што! - ускрыкнулi разам усе людзi ў склепе. - Пажар-то вiдаць не просты, наш пажар, партызанскi...

Раптам раздалiся з грукатам дзверы на ганку, i цэлая група людзей з'явiлася там. Яны выходзiлi з панскага палаца. Уперадзе iшоў звязаны палкоўнiк, разам з iм клыпалi некалькi афiцэраў, трымаючы рукi ўгору. Iх канваiравалi каля дваццацi чалавек з вiнтоўкамi, з драбавiкамi. У аднаго Мiколка заўважыў звычайную сякеру. Палкоўнiка i афiцэраў павялi кудысьцi за вугал, у цёмную лiпавую алею.

Тут жа, ля ганка, стаяла група абяззброеных нямецкiх салдат. Яны стаялi без канвою, аб нечым гаварылi, спрачалiся. Чуваць былi асобныя словы, смех, паасобныя вясёлыя выкрыкi.

Дзесьцi ў садзе грымнула некалькi стрэлаў.

Салдаты замоўклi на хвiлiну, некаторыя махнулi рукой.

I тут толькi зразумелi людзi, якiя сядзелi ў склепе, што яны вольныя цяпер, што наканаваная смерць прайшла мiма iх, стараной. I, абняўшы радасна адзiн аднаго, расцалаваўшы малога Мiколку, яны пабеглi да акна i пачалi бiць па яго жалезных кратах. На стук прыбеглi некалькi нямецкiх салдат. Яны зiрнулi ў акенца i кiнулiся кудысьцi за дом. Хутка цэлая група людзей паказалася адтуль. Бразнулi засовы дзвярэй, i палоннiкi склепа адзiн за адным выйшлi на вольны прастор. Развiднела ўжо. Вось-вось пакажацца сонца над блiзкiм лесам. Але ясней сонца ўзнялося пад самае неба гучнае i радаснае "ўра".

I здавалася Мiколку, што вылецiць яго сэрца з грудзей ад вялiкай радасцi. Ён кiнуўся на шыю матросу, якi, вiдаць, камандаваў усiмi людзьмi.