Стамбульскi экспрэс (на белорусском языке) - Грэм Грин

- Прачнiся, - прашаптаў напарнiк, i абодва салдаты выпрасталiся i сталi нерухома па стойцы "смiрна" ў той час, калi з дарогi да станцыi павярнула машына, крышачы ледзяную корку на зямлi i раскiдваючы пырскi.

- Каго там чэрцi прынеслi? - прашаптаў напарнiк Нiнiча, ледзь варушачы вуснамi, але Нiнiч з гонарам падумаў: "А я ведаю, i раней ведаў, што гэты высокi з ордэнскiмi калодкамi афiцэр - начальнiк палiцыi", ён нават ведае прозвiшча другога афiцэра, якi, быццам гумавы мячык, выскачыў з машыны i трымаў дзверцы адчыненыя, пакуль палкоўнiк Хартэп не вылез.

- Ну i месцейка, - весела сказаў палкоўнiк Хартэп, але тут жа незадаволена паглядзеў спачатку на гразь, а потым на свае начышчаныя да бляску боты.

Капiтан Алексiч надзьмуў круглыя чырвоныя шчокi.

- Не маглi б ужо хаця дошкi пакласцi.

- Ну што вы, мы ж палiцыя. Нас не любяць. Бог ведае якi яшчэ нас сняданак чакае. Ну ты, салдат, - ён паказаў пальцам на Нiнiча, - дапамажы шафёру выгрузiць гэтыя скрынкi. Пастарайцеся, каб вiно не боўталася i бутэлькi стаялi.

- Маёр Петкавiч, пан палкоўнiк...

- Не звяртайце ўвагi на маёра Петкавiча.

- Даруйце, - вымавiў рэзкi, незадаволены голас маёра за Нiнiчам.

- Зразумела, маёр, - палкоўнiк Хартэп усмiхнуўся i пакланiўся, - але я перакананы, дараваць вам няма чаго.

- Гэты салдат вартуе арыштаваных.

- Значыцца, вы затрымалi некалькi чалавек. Мае вiншаваннi.

- Двух мужчын i адну дзяўчыну.

- У такiм разе, я лiчу, што надзейны замок, вартавы, штых, вiнтоўка i дваццаць абоймаў патронаў вырашаць усе праблемы.

Маёр Петкавiч аблiзаў губы.

- Палiцыя, вядома, лепей ведае, як ахоўваць турму. Я пасую перад прафесiяналам. Выгружайце ўсё з машыны, - загадаў ён Нiнiчу, - i перанясiце да мяне ў кабiнет.

Ён павёў афiцэраў за рог залы чакання i знiк з вачэй. Нiнiч глядзеў iм услед, пакуль шафёр не крыкнуў яму:

- Не магу ж я сядзець у машыне i чакаць цэлы дзень. Варушыцеся! Вы, салдаты, зусiм адвыклi ад працы.

Ён пачаў выгружаць скрынкi з машыны, адзначаючы ўсё, што там было.

- Паўскрынкi шампанскага. Халодная качка. Фрукты. Дзве бутэлькi каньяку. Кiлбаса, пячэнне да вiна. Зялёная салата. Алiвы.

- Вось здорава! - усклiкнуў напарнiк Нiнiча. - Неблагая ежа!

Нейкае iмгненне знямелы Нiнiч стаяў, утаропiўшыся ва ўсё гэтае багацце. Потым цiха сказаў:

- Сапраўдны банкет.

Ён ужо перанёс каньяк, шампанскае, качку ў кабiнет маёра, калi ўбачыў сваю жонку. Яна iшла па дарозе i несла яму абед, загорнуты ў белую палаценку. Яна была маленькая, цёмнавалосая, з вясёлай хiтрынкай у вачах, плечы ахутаныя ў хустку, на нагах вялiкiя боты. Нiнiч паставiў скрынку з фруктамi i пайшоў ёй насустрач.

- Я затрымаюся ненадоўга, - сказаў ён цiха, так, каб яго не пачуў шафёр. - Пачакай мяне. Я павiнен табе нешта расказаць.

Ён з сур'ёзным выглядам вярнуўся да працы.

Жонка села ўскрай дарогi, назiраючы за iм, але калi ён выйшаў з кабiнета маёра, дзе стол быў рассунуты i афiцэры пiлi перад снеданнем вiно, яна ўжо знiкла, пакiнуўшы абед на абочыне дарогi.

- Дзе мая жонка? - спытаў ён у свайго напарнiка.

- Пагаварыла з шафёрам i потым пайшла назад у баракi. Нiбыта была нечым усхваляваная.

Нiнiча ахапiла расчараванне. Ён смакаваў наперад, як будзе расказваць жонцы, навошта прыехаў палкоўнiк Хартэп, а цяпер вось шафёр апярэдзiў яго. I так заўсёды. Жыццё салдата - сабачае жыццё. Гэтыя цывiльныя атрымоўваюць вялiкае жалаванне, абгульваюць салдат у карты, дрэнна да iх ставяцца i нават ублытваюцца ў справы салдата i яго жонкi. Але яго абурэнне было нядоўгае. Ён зможа расказаць ёй яшчэ i пра iншыя сакрэты, толькi варта навастрыць вушы i не зяваць. Ён крыху счакаў, а потым перанёс апошнюю скрынку ў кабiнет маёра. Шампанскае там лiлося ракой. Усе трое гаварылi разам, пенснэ маёра Петкавiча звалiлася яму на каленi.

- Такiя грудзi, такiя сцёгны, - гаварыў капiтан Алексiч. - Я сказаў пану палкоўнiку, калi б я быў на вашым месцы...

Маёр Петкавiч, абмакнуўшы палец у вiно, крэмзаў на абрусе нейкiя лiнii.

- Першае правiла: нiколi не рабi ўдараў па флангах, бi ў цэнтр.

Палкоўнiк Хартэп быў зусiм цвярозы. Ён смалiў, адкiнуўшыся на спiнку крэсла.

- Вазьмiце крышачку французскай гарчыцы, пятрушкi...

Але малодшыя афiцэры не звярталi на яго нiякай увагi. Ён злёгку ўсмiхнуўся i напоўнiў келiхi.

Iзноў пайшоў снег, i паверх нанесеных ветрам сумётаў доктар Цынер бачыў, як ахопленыя цiкаўнасцю сяляне з Субоцiцы з цяжкасцю прабiралiся цераз чыгуначныя пуцi i цягнулiся да залы чакання. Адзiн селянiн так блiзка падышоў да акна, што мог зазiрнуць у залу i разгледзець твар доктара. Iх аддзяляла некалькi футаў, заiнелая аконная шыба, размаляваная марознымi ўзорамi. Доктар Цынер мог бы палiчыць маршчынкi на твары селянiна, убачыць колер яго вачэй i вывучыць з прафесiйнай цiкавасцю нейкую балячку на шчацэ. Абодва салдаты адганялi сялян прыкладамi вiнтовак. Сяляне адыходзiлi да чыгункi, але потым iзноў прарывалiся назад, безнадзейна ўпартыя i бязглуздыя.

У зале вельмi доўга панавала маўчанне. Доктар Цынер вярнуўся да печы. Дзяўчына сядзела сцiснуўшы рукi i малiлася, каб яе каханы як найхутчэй вярнуўся да яе, i па тым, як Корал спрабавала схаваць гэта, доктар здагадаўся, што яна не прызвычаiлася малiцца i рабiла гэта амаль што ўпершыню. Яна была вельмi спалоханая, i ён з халоднай спагадай усвядомiў, як моцна яна баiцца.

Жыццёвы вопыт падказваў яму дзве рэчы: малiтвы, як правiла, застаюцца без адказу, а такi выпадковы каханы i не думае вяртацца да яе.

Доктар Цынер шкадаваў, што ўблытаў яе ў гэтую справу, але толькi ў такой ступенi, як мог бы шкадаваць пра необходнасць iлгаць. Ён заўсёды пагаджаўся з неабходнасцю ахвяраваць сваёй асабiстай маральнай чысцiнёй. Толькi партыя, якая прыйшла да ўлады, мае права на згрызоты сумлення. Калi б яны былi ў яго, ён тым самым прызнаў бы, што сумняваецца ў надзвычайнай важнасцi сваёй справы. Але такiя разважаннi яго засмучалi, i вось чаму: ён разумеў, што зайздросцiць дабрачынным людзям, якiм ён мог бы быць гэтаксама, калi б быў заможны i ўладарны. Ён з радасцю быў бы шчодры, мiласэрны, дакладна прытрымлiваўся б законаў гонару, калi б яго дзейнасць увянчалася поспехам, калi б свет можна было перарабiць па тым узоры, пра якi ён марыў i да якога так палымяна iмкнуўся.

- Вы шчаслiвая, калi верыце, што ён вам дапаможа, - злосна сказаў ён.

Але, са здзiўленнем, ён зразумеў, што Корал, сама таго не ведаючы, дапамагла яму развеяць адчай, заснаваны на старанна распрацаваных, але памылковых высновах.

- Я не веру, - адказала яна, - але ж трэба мець хоць якую-небудзь надзею.

Яго ўразiла, як хутка яна зраклася сваёй веры i зрабiла гэта не таму, што з цяжкасцю авалодала творамi пiсьменнiкаў-рацыяналiстаў i вучоных дзевятнаццатага стагоддзя: яна была народжаная дзеля бязвер'я гэтаксама непазбежна, як ён дзеля веры. Некалi ён ахвяраваў усiм, каб зрабiцца такiм жа няверуючым, i на iмгненне яму захацелася пасеяць у яе душы парасткi сумнення, той паўверы, якая прымусiла б яе спадзявацца на свой розум. Але гэтае жаданне хутка прайшло, i ён паспрабаваў падбадзёрыць яе.

- Ваш сябар прыедзе па вас з Белграда.

- А можа, у яго не будзе часу.

- Тады ён тэлеграфуе брытанскаму консулу.

- Магчыма, - вымавiла яна з сумненнем.

Падзеi мiнулай ночы, успамiны пра пяшчоты Майета знiклi з яе памяцi, нiбы асветлены сонцам мол пагрузiўся ў цемру. Яна паспрабавала згадаць яго вобраз, але дарэмна: ён знiк, нiбы растаў ў натоўпе людзей, якiя прыйшлi на вакзал, каб праводзiць яе ў дарогу. Незадоўга да гэтага яна пачала разважаць, чым жа ён вылучаецца сярод усiх знаёмых ёй жыдоў. Нават яе цела, якое адпачыла i вылечылася, але страцiла разам з болем свой таемны спакой, ясна адчувала, што нiякай рознiцы няма: усе яны падобныя адзiн на аднаго. Яна паўтарыла ўголас: "Вядома ж", - бо саромелася свайго нявер'я. I ва ўсякiм разе наракаць няма чаго, - яна ж не ў горшым становiшчы, чым iншыя зняволеныя, хiба што спознiцца на дзень у вар'етэ. "Такiх, як ён, процьма", - думала яна, адчуваючы, аднак, што ёй усё-такi дарагiя гэтыя далёка не бязвоблачныя ўспамiны.

Немец, седзячы, спаў у кутку. Павекi ў яго пацепвалiся, гатовыя расплюшчыцца пры самым нязначным гуку. Ён звыклы адпачываць у самых нязручных месцах i выкарыстоўваў усякую магчымасць для перадышкi. Калi адчынiлiся дзверы, яго вочы адразу насцярожылiся.

Увайшоў вартаўнiк, махнуў рукой i нешта крыкнуў. Доктар Цынер паўтарыў яго словы па-ангельску:

- Нам загадана выходзiць.

У адчыненыя дзверы надзьмула снегу, i на парозе ўзнiк шэры грудок. Яны ўбачылi сялян, што скупiлiся каля чыгункi. Ёзеф Грунлiх падняўся, абцягнуў пiнжак i пхнуў доктара Цынера локцем у бок.

- А цi не ўцячы нам зараз, усiм разам, пакуль iдзе снег?

- Яны пачнуць страляць.

Вартаўнiк iзноў нешта крыкнуў iм i махнуў рукой.

- Яны ж усё адно будуць страляць, га? Навошта нас выводзiць адгэтуль?

Доктар Цынер павярнуўся да Корал Маскер:

- Думаю, што вам баяцца няма чаго. Вы пойдзеце?

- Вядома. - Потым яна папрасiла ўмольна: - Пачакайце мяне хвiлiнку, я згубiла насоўку.