Тартак (на белорусском языке) - Иван Пташников

Махорка нагнуўся i падаў сена Сiбiраку; яно было вiльготнае i халоднае...

Калi наперадзе за лесам зноў загудзела, у Боганчыка налiлiся кроўю вочы; ён утаропiўся на дарогу, жвакаў i глытаў жыта. Быў папярхнуўся i выцер рукой рот. Тады прабег па ўсiх вачыма i сказаў, як сам сабе:

- Такая чырвань на небе... Не на дабро гэта...

- Нiколi не бачыў. Прасыпаў кожную доднiцу... Усё на свеце прасыпаў. Баiцца цяпер.

- А ты, бабай будучы, не лезь не ў сваё... - Боганчык адвярнуўся да Насты i раптам закрычаў: - Гэта вам не к дабру! Чуеце, што наперадзе? Чуеце? - Пасля ён схапiўся рукамi за кепку на галаве, выпусцiўшы з рук пугаўё. - Бярыце, едзьце... Едзьце ваўку ў зубы. Хоць на Пунiшча, хоць за Пунiшча... У самае Краснае... Яны вас спяклi, а вы едзьце... - Ён падаў Панку кепку, выцягнуўшы руку. У кепцы на дне, Махорка згледзеў, ляжала белая паперына, складзеная ўдвая. Пажаўцела зверху - плямай - ад поту. Махорка падумаў, што трэба было б забраць паперу ў Боганчыка: той згубiць яе, калi так торкае ўсюды. Хаця, Боганчык можа збегчы i з паперай, напляваць яму на ўсiх: едзе i жвакае жыта, як жывёла... Махорка пачуў, што яму хочацца есцi, хочацца напiцца, што ён зусiм аслаб, доўга будучы без яды, i падумаў, што яму не прыйшло ў галаву адвязаць мех i награбсцi ў кiшэнi жыта.

- Скацiна!.. - засiпеў ён, не сцярпеўшы i забегшы Боганчыку наперад. Ён паперу ў зубы тыча... Крыку нарабiў на ўвесь лес, каб усе чулi. Хочаш, каб перастралялi здалёку, як шалёных сабак?.. Пачуў, што гудзiць наперадзе? Не ведаеш, куды едзеш... Ды я цябе... Пхне ўсё ў вантробы, як свiнчо карэлае. З голаду баiцца памерцi... А людзi?.. А дома што цяпер? Думаеш, сволач?..

Махорка пачуў, як яго ўсяго аж калоцiць. Убачыў, што Боганчык скоранька надзеў на галаву кепку. Белая папера выехала з-пад кепкi, i палоска ад яе была вiдаць у Боганчыка на лбе пад брылём, як прылiпла там усё роўна. Вочы ў Боганчыка пасталi на адным месцы, зрабiлiся вялiкiя, аж павылуплялiся, i былi жоўтыя, як ад жаўтухi. Тады Махорка згледзеў, як у яго затраслiся губы ад злосцi i ад iх адвалiлася прылiплае жытняе зерне.

- Татарская мор-рда... - пырснуў слiнай Боганчык. - Ты мяне не свалачы-ы... Смелы такi. Ведаем. Кожнаму свой качан дораг. А не дораг - то кладзi пад кола. I нiкуды вязцi не трэба. Нi ў Краснае, нi за Краснае. Пад кола - i канец.

- Пад ко-о-ола... - перадражнiў яго Махорка.

- Пад кола. Што? Не чуеце, што наперадзе? Чакаюць. Па галаве пагладзяць. - Боганчык памаўчаў, паправiў кепку, схаваўшы са лба белы акравак паперыны, i зноў закрычаў на ўвесь голас: - Не ведаеце, хто яны? Не вiдзiлi, стоячы ў iмшары...

Махорка зноў пачуў, як яго страсанула, i ён ступiў да калёс, не ўстояў. Адскочыўся быў Боганчык, тады зноў падляцеў да яго. На барадзе ў яго ляжала жоўтае жытняе зерне: зноў выплыла з рота са слiнай. У Боганчыка яго быў, вiдаць, повен рот - упiраўся язык, калi гаварыў.

Яны стаялi цяпер адзiн ля аднаго - грудзi ў грудзi, i Махорка бачыў, як у Боганчыка трасецца барада i слязяцца вочы. Пачырванелi ад бяссоння, у куточках сабраўся i прылiп да павечак пыл.

Тады ззаду, блiзка над вухам, закашляў Панок. Калi Махорка павярнуў галаву, згледзеў, як Панок падняў руку i хоча пакласцi яму, Махорку, на плячо. Другой рукой ён зацiскаў рот, мусiць, каб не было далёка чуваць кашлю. Пасля Панок стаў махаць рукой: паказваў - не трэба, Мiрон. Свае ж людзi...

Наперадзе цяпер загудзела недзе зусiм блiзка, як усё роўна ў канцы iмшары.

- Што ў катле варыцца... - уздыхнула Наста.

Яна стаяла збоку ля Панка. Перавязала на галаве хустку, туга акруцiўшы рагi ля шыi. Чорная картовая спаднiца ў яе была ўся пакамечаная, i да яе паналiпала сена i лiсця ад канюшыны, дробнага, што зайцавай капусты. Наста пазiрала ўсё назад, дзе махаў галавой Буланчык, ганяючы машку. Махорка падумаў, што там жа на калёсах дзецi.

- Што мы сабе думаем, мужчыны?

Цяпер усе глядзелi на Насту: што ёй сказаць?

- Як у катле варыцца, - зноў сказала яна. - Машыны...

- А раптам танкi?..

- А нам, татарам, Панок, цi танкi, цi...

- Добра, што на Тартак паехалi...

- Яшчэ не скачы, Наста...

- I што гэта ў iх там мiгцiць? Падскочыць агонь i мiгцiць.

- Ракеты, Наста...

- Конi пiць хочуць...

- Хай адсапуцца...

- А дзецi ж мае...

- Не пазнаю цябе, Наста... Намарылася ты за ноч. У слёзы i ў слёзы...

- Дзяўчына стогне... Нагу трэба было б паглядзець.

- Пацярпiць. Што мы зробiм...

- А ноч халодная. Пад дзень хоць ты было каню пад хвост лезь. Ляжу, гляжу на Сiтца. Яно высака над галавой, а зуб на зуб не лучае...

- Сонца, Пан, скора ўзыдзе - пагрэешся...

- Дзяцей прастудзiм голых...

- А камары сякуць, не глядзяць на холад.

- Пагода будзе...

- Цiш-ш... Не чуеце, як бразгае? На адным месцы.

- Каля Руднi недзе. На шашы. Там дарога на Белае.

- Нiхто не знае, дзе чыя смерць. У Белым цi ў гарэлым...

- А нам, татарам...

У канцы iмшар, дзе доўга гудзела не сцiхаючы, зноў замiтусiлася неба i зайшоўся кулямёт. Па iмшарах пайшло рэха, нiзка, па зямлi... Падзьмуў вецер.

Усе збiлiся ў кучку каля Махоркi - стоўпiлiся ля калёс. Маўчалi. Чуваць было, як махае хвастом конь - шапацела на мяхах сена.

- Дастоiмся, што на дарозе перацiскаюць...

- Паедзем...

- Трэба пачакаць. Хай сцiхне.

- А дзе Янук? Дзе стары?

- У кусты пайшоў. Не бойся, Пан. Са страху...

- Наста пашкадавала. Прывяла да калёс. Хай ба ляжаў на мяхах.

- Стары баiцца. Да людзей цiснецца, - пляскаў ротам Боганчык.

- А ты не баiшся?

- А я нiкуды не паеду. Сказаў - не паеду. Можаце браць паперу. I жарабка можаце браць.

- Ты што, Iван, упiраешся ўсю дарогу?.. - Махорка пачуў, як Боганчыка пачаў угаворваць Панок; Панку цяжка было гаварыць: не даваў кашаль.

- Што ехаць? А калi немцы не ў Белае, а з Белага iдуць?

- А табе што, не ўсё роўна куды?

- А тое, Мiрон, што i яны на Тартак дарогу знаюць, не адзiн ты. У iх на карты ўсё пананошана.

- Што, ты вiдзiў iхнiя карты? Глядзеў?

- Людзi глядзелi. А вы самi не знаеце, куды едзеце.

- Дык што? Разбегчыся? А дзецi? А жывёла?..

- Што нам слухаць Боганчыка. Андрымонiць усю дарогу. Паганяй, Мiрон.

- Iдзi, Наста, да калёс. Паедзем.

- А дзе Янук?

- Iдзе вунь... Не згубiцца. Як дома ўсё роўна. Устаў, на двор доднiцай схадзiў...

- Паганяй, Iван. Жарабок з дарогi з'ехаў. Падцялежыўся...

- А ты мяне не ганi. Я табе, можа, не Махорка, не яны... - Боганчык паказаў рукой на ўсiх. Усе яшчэ стаялi ля Махоркавых калёс, не адыходзiлiся. - Я вам сказаў: не паеду. На Пунiшча можна i адгэтуль лучыць. Белай iмшарай пайшоўшы...

- Пра якое ён Пунiшча гаворыць?

- Вярзе абы-што. Нiбы ты яго, Наста, не знаеш...

Махорка ўбачыў, як Боганчык зноў злазiў з рукой у кiшаню, дастаў у жменi жыта, задраў галаву i, высыпаўшы ў рот, пачаў жвакаць. На зубах у яго трашчалi зярняты. Сухое жыта сыпалася з рота яму на рубашку i пырскала пад ногi на зямлю.