Экспрэс, альбо Няспраўджанасьць адзіноты - Барыс Пятровіч

Барыс Пятровіч

Экспрэс, альбо Няспраўджанасьць адзіноты

Аповесьць

“І я ад зьзяньня гэтага зьнямеў...”

Дантэ. “Боская камедыя” – “Рай”.

1a.

...І вось ідзе ён лесам: ноч, дождж – што яшчэ можа быць горш.

А ён – не зважае на непагадзь, цемру, страх, які дыхае ў твар. На ім лёгкая, прамоклая наскрозь кашуля, а яму ня холадна.

Ён крочыць не адчуваючы стомы, ён – ляціць. Ён не заўважае адлегласьці, не заўважае адзіноты. І дарога дадому – шэсьць кіламетраў глухім лесам – дарога, якая так абрыдла яму за дзесяць школьных гадоў, цяпер у асалоду.

Ён – шчасьлівы, але ня згадвае пра шчасьце, пакуль яно ёсьць.

Гэтай дарогаю ён цяпер мог бы ісьці з завязанымі вачыма – і не заблукаў бы. Бо вочы ягоныя глядзяць не наперад, а ў самога сябе і бачаць там толькі Яе – дзяўчыну, з якою ён пазнаёміўся ў начным аўтобусе. “Стах... – шэпча яна яму, – Ста-а-асік!..” – і ён – ляціць...

Яна паехала далей. Бліснула ў ягоным жыцьці асьляпляльнай звышновай і зьнікла назаўсёды: згасла сьвятлом аўтобусных фараў за паваротам. Мажліва, праз гады яны будуць жыць у адным горадзе, на адной вуліцы, у суседніх дамах, але ніколі больш не сустрэнуцца. Ён будзе ехаць з працы ў тым жа трамваі, што і яна, адчуваць незразумелы неспакой і сум па нечым, але так і не даведаецца: ча-му рап-там я-ны а-па-на-ва-лі ім...

Гэта можа быць, а можа і ня быць, а пакуль ляціць Стах над зямлёю, між дрэваў да свайго дому і бачыць прад сабою толькі яе постаць, твар, усьмешку... Яна тут, побач, з ім, у ім, у гэтым лесе, гэтай цемры, у гэтым сьвеце – адна-адзіная. Яна. І больш нікога. Няма нікога. Нікога... Нават яго самога.

1б.

На менскім аўтавакзале яе праводзіў высокі бялявы хлопец, пра якога Стах запомніў, што – у акулярах і дужа статны. Яны застылі ў разьвітаньні акурат перад вакном, за якім ён сядзеў. Яна паклала хлопцу галаву на грудзі і зьнізу ўверх замілавана глядзела на яго.

Іх нельга было не заўважыць – настолькі файнаю была пара. І ўздых, які Стах пачуў ад бабулькі наперадзе, прыналежаў ім.

Пасьля аб’яўленьня пасадкі кіроўца падагнаў аўтобус да платформы, а сам зьнік у будынку вакзалу на няпэўны і таму доўгі час.

Хлопец згінаў галаву, дзяўчына падымалася на дыбачкі, і яны зьліваліся ў зацяжным, нібыта паказаным у запаволеным паўторы, пацалунку. Скульптара, скульптара, Радэна сюды: ах, якою чароўнаю была дзяўчына на тле статнага хлопца з модна-доўгімі валасамі, што казытліва асыпаліся ёй на твар. Цела дзяўчыны прылягала да хлопцавага: шчыльна-ласкава, млява-спакусна, напружана-чуйна – так, што здавалася, калі прыгледзецца, можна ўбачыць, як праскокваюць вост­рыя маланкі жарсьці ад цела да цела і фізічна адчуць, як добра ім ця­пер разам.

Ішоў час. Для каго – бег, каму – поўз, а кіроўца ўсё не выходзіў з аўтавакзалу. Стах зірнуў на нягегла-маленькі для вялізнага гораду двухпавярховы будыначак і ўбачыў, як трасецца ён ад сьмеху: то кіроўца выгаворваўся показкамі з дзяўчаткамі-дысьпетчаркамі перад маўклівай начной дарогаю.

Хвілінаў праз дзесяць Стах прыкмеціў, што дзяўчына таксама нярвова зыркае ў бок вакзалу і нецярпліва цярэбіць, пераступае ножкамі, бы ў прыбіральню хоча: ну дзе ўжо ён? дзе ж ён? А спаднічка – кара цей нельга, а ножкі – хоць адварочвайся: “даўжэй грамадзянскай (чачэнскай) вайны...” Ага, ці не стамілася ты бясконца разьвітвацца і рабіць твар глыбока закаханай? Цікава...

Стах бачыў, што хлопец не заўважае турботаў дзяўчыны: яму ня хочацца выпускаць яе з рук, і ён перанёс бы цяпер гэтае разьвітаньне дамоў, у ложак, на цэлую ноч... А дзяўчына, цалуючыся, зноў і зноў спрабуе вызірнуць з-за хлопцавага пляча: ну дзе ж, дзе ж той кіроўца. Яна ехала б, ехала цяпер, а гэты дылда ўсё ліпне і ліпне, б’е і б’е па твары сваімі потнымі валасамі... Стах злавіў сябе на тым, што зайздросьціць ім (і не адзін ён у гэтым аўтобусе), і таму лёгкі неспакой дзяўчыны выдаваў за тое, што яму самому мроілася: яна ня любіць гэтага хлопца, а толькі гуляе ў закаханую. Аднак глядзеў і ня мог вачэй адарваць ад гэтае сімпотнае парачкі.

Што прыйшоў нарэшце кіроўца, Стах зразумеў па тым, як калыхнуўся аўтобус пад грузным і рашучым целам, і як хуценька пацалаваліся хлопец з дзяўчынаю. Яна выхапіла свае рукі з хлопцавых і лёгенька ўзьбегла ў расчыненыя дзьверы. Прайшла па салоне, увесь час гле­дзячы на свайго каханага, які з перону ўсім целам цягнуўся ўсьлед за ёю – як не разрываўся напалам. Прайшла і... села каля Стаха. Толькі цяпер зьвярнуў увагу Стах на тое, што месца побач з ім адзінае пустое ў аўтобусе і даўно чакае дзяўчыну, і што за гэтымі праводзінамі назіралі ўсе пасажыры.

Дзьверы зашыпелі і мякка бразнулі, аўтобус крануўся. Дзяўчына падняла тоненькую руку з маленькай далонькай, пакруціла ёю ў паветры і... са шчырай палёгкай уздыхнула. Нібы вялізны цяжар з сябе скінула. Дзелавіта расчапіла сумачку на каленях, дастала люстэрка, угледзелася ў сябе, пакратала шчочкі, зморшчыла вусны... ні на кога не зважаючы, быццам у крэсьле побач нікога не было. Потым дастала з сумачкі стракатую кніжачку на ангельскай мове, пстрыкнула начное сьвятло над галавою – усё абыякава, млява, нехаця...

Ну і хай сабе. Аўтобус імчыць па вечаровым горадзе, і тут самы час было б сьпець оду яму. О, начны экспрэс! Як Стах любіў цябе! Тваё дрымотнае мроіва, хваравітае трызьненьне, якое абуджае фантазію і нараджае творчасьць. Як лёгка думаецца ў мяккім фатэлі, што нясецца з хуткасьцю сто кіламетраў у гадзіну, колькі вобразаў убачылася яму тут і колькі твораў прымроілася! Мільгаюць дрэвы, вёскі з хатамі, у якіх ня сьвеціцца ніводнага вакенца, а калі якое сьвеціцца – дык гэта цэлая паэма думак і пачуцьцяў... А начныя размовы выпадковых су­се­дзяў – дзе яшчэ пачуеш такую нутраную шчырасьць? А плаўная сьветламузыка фараў. А заклапочана-манатонны сьпеў матора – песьня эскімоса ў сьнегавой пустэчы. А шчасьце блізкай сустрэчы з Домам. А раптоўная стома, супраціўляцца якой няма сілаў, бо ўсе нядаўнія турботы засталіся там, за вакном і – аддаляюцца, забываюцца. Забываюцца...

Але за вакном пакуль Менск, які стаў Стаху амаль родным. За сьпіной першы курс тэатральна-мастацкага інстытуту, цяжкая сесія... а наперадзе – радасьць сустрэчы з бацькамі, мілаю вёскаю, знаёмымі краявідамі, якія маляваць не перамаляваць. Цяпер не па памяці. Усё лета.

1в.

Памяць – дрэва, якое расьце каранямі ўверх. Памяць – прамежак часу ад адзіноты ў лоне да адзіноты ў труне.

Сярод абсалютна “роўных” заўсёды ёсьць больш “роўныя” і менш “роўныя”. Зазірніце ў сваю памяць, і вы ўбачыце, што ўсё жыцьцё складаецца з крыўдаў. Крыўдзілі вас, крыўдзілі вы. Але вас – часьцей. Кожнага з вас – часьцей, чым кожнага...

Жывёлы памятаюць крыўду і крыўдзіцеляў, дрэвы памятаюць крыўду і крыўдзіцеляў. Усе, хто адчувае боль, маюць памяць. А боль – гэта і пакута, і асалода, і шчасьце.

“Жыцьцё – ёсьць невылечная хвароба, якая перадаецца полавым шляхам”. Чужая думка – пустая ў сваёй паўнаце.

Сон – таксама невылечная хвароба. Мары – невылечная хвароба. Усё, што робіць чалавека чалавекам – невылечнае.

Але ня вечнае: Маўглі сьніць і марыць, а ўжо не чалавек.

Сьпіце спакойна, і хай спакой вам толькі сьніцца. Бо лепей журавель у небе, чымсьці ў руцэ сініца, якая ціха крадзе пшаніцу ў доме, што пабудаваў ваш дзед.

Чалавек адзінкавы, непаўторны экземпляр, які не паддаецца кланаваньню. Статкавасьць неўласьцівая чалавеку, таму і не прыжыўся ў сьвеце камунізм.

Адзінота – дрэва, якое расьце ня ўверх, а ўніз: у сябе, у сябе.

Радзіма, і ўвогуле прывязанасьць да пэўнага мейсца, таксама спадчынная хвароба, якая робіць чалавека – грамадзянінам.

Каб любіць... трэба кахаць... Каб кахаць, трэба любіць... Паэтам можаш ты ня быць...

Усё ў гэтым сьвеце ўзаемазьвязанае, запраграмаванае і закальцаванае. І нуль, а не згвалтаваная васьмёрка – вось сімвал гэтай закальцаванай бясконцасьці. Вось сімвал твой забыты...

2a.

...Але за вокнамі Менск. Сонны, ды яшчэ жывы. Ужо не мітусьлівы, аднак гараць вітрыны, імчаць машыны. Сьпяшаюць некуды людзі. Купкамі і па адным. Часьцей – па адным. І гэтыя адзінокія постаці за шклом настолькі чужыя, што здаюцца фанернымі дэкарацыямі. Яны пралятаюць міма аўтобуса не пакідаючы пасьля сябе нічога. А ў іх жа недзе ёсьць дзеці, а ў дзяцей – мары... А ў іх ёсьць лёсы, характары, пакуты і шчасьце... Як гэта намаляваць? Ці варта гэта маляв...

Стах спыніўся, замёр, замоўк, завіс на паўслове: халоднае калена чыны дакранулася да ягонай нагі. Неасьцярожна, выпадкова. І яго бы токам працяла: куля са зьмешчаным цэнтрам цяжару трапіла ў нагу і пайшла гуляць па ўсім целе – ад нізу жывата, дзе імгненна ўсё напялася, загарэлася, захвалявала ажно забалела, да сэрца, якое затахкала, да галавы, якая ўспыхнула... Яго кінула ў жар, ён адчуў, як чырванее... Ён зразумеў, што чакаў, што жадаў гэтага дотыку, хацеў, прагнуў. Але сам бы на яго не адважыўся. “Стоп!” – паспрабаваў ён супакоіць сябе: “Стоп! Нічога не адбылося… Стоп!” Аднак галава ягоная паплыла ўжо, ён не валодаў сабою, ён бачыў перад вачыма толькі аголеную да кароценькай спаднічкі нагу дзяўчыны, калена, якое вабіла яго, якое хацелася пагладзіць, проста дакрануцца…