Стамбульскi экспрэс (на белорусском языке) - Грэм Грин

Часам здавалася, што прывiд здольны вярнуцца да жыцця, бо ён ведаў, што i ў выглядзе зданi ён можа адчуваць душэўныя пакуты. У гэтай зданi былi ўспамiны, ён мог згадаць таго доктара Цынера, якога так любiў просты народ, што ўлады мусiлi былi наняць забойцу, каб прастрэлiць яму галаву з рэвальвера. Успамiнамi пра гэтую падзею ён вельмi ганарыўся: неяк ён сядзеў у пiўной, у тым куточку парку, якi асаблiва любiлi беднякi, i пачуў стрэл, якi разбiў люстра за яго спiнай. Ён высока ацанiў гэты стрэл, як пераканаўчае пацвярджэнне гарачай любовi да яго беднякоў. Але прывiд Цынера, якi знаходзiў надзейны прытулак, калi ўсходнi вецер дзьмуў уздоўж берага i шэрае мора шпурляла гальку, навучыўся аплакваць гэтыя ўспамiны, а потым вяртацца ў школьны будынак з чырвонай цэглы, да гарбаты i вучняў, якiя ўтыкалi ў яго вышчарбленыя стрэлы пакут. Пасля вячэрнi, звыклых гiмнаў i поцiскаў рук прывiд Цынера зноў дакрануўся да плоцi Цынера - гэты дотык быў адзiнае, што прыносiла яму душэўны спакой. Цяпер не засталося нiчога iншага, як выйсцi ў Вене i вярнуцца назад. Праз дзевяць дзён тыя самыя галасы школьнiкаў запяюць: "Божа, даруй нам тваё багаславенне. Нам, што зноў сабралiся тут".

Доктар Цынер перагарнуў старонку газеты i крыху пачытаў. Самым моцным пачуццём да гэтых блытанiкаў была зайздрасць: ён не мог ненавiдзець, калi прыгадваў падрабязнасцi, якiя нiводзiн карэспандэнт не палiчыў патрэбным прывесцi: чалавек, якi стрэлiў, выкарыстаўшы свой апошнi патрон, а потым яго праткнулi штыхом каля сарцiравальнай залы, быў ляўко, ён любiў журботную музыку Дэлiуса, кампазiтара, якi не верыў нi ўва што, апроч смерцi. А ў другога, таго, што выскачыў з акна трэцяга паверха тэлефоннай станцыi, была жонка, скалечаная i аслеплая пасля аварыi на фабрыцы; ён кахаў яе, але неяк маркотна, без асаблiвага iмпэту, часта здраджваў ёй.

"Ну, што мне засталося рабiць?" Доктар Цынер адклаў газету i пачаў хадзiць па купэ: тры крокi да дзвярэй, тры крокi да акна, туды i назад. Падалi рэдкiя камякi снегу, але вецер гнаў iх назад, мiма акна, у дым паравоза, i нават тады, калi шлапкi снег налiпаў да акна, ён быў ужо шэры, як шматкi газеты. Але футаў на шэсцьсот вышэй, на пагорках, схiлы якiх спускалiся да палатна чыгункi ў Нейемаркеце, снег быў падобны да клумбаў белых кветак. "Калi б яны крыху пачакалi, калi б яны толькi пачакалi!" думаў доктар Цынер, i ў думках ён вяртаўся да загiнуўшых, да тых, хто выжыў i павiнен быў паўстаць перад судом. Ён зразумеў, што лёгкага выйсця з гэтага становiшча яму няма, i гэта так узрушыла яго, што ён усхвалявана прашаптаў: "Я павiнен ехаць да iх". - "Ну, i якi ў гэтым сэнс?" ён iзноў прысеў i распачаў спрэчку сам з сабой, даводзячы, што такi ўчынак дасць рэальную карысць. "Калi я здамся i паўстану перад судом разам з iмi, свет прыслухаецца да майго апошняга слова так, як нiколi не стаў бы слухаць мяне, калi б я быў у бяспецы ў Ангельшчыне". Рашэнне, да якога ён прыйшоў, падбадзёрыла яго, надзея мацнела. "Яны паўстануць, каб уратаваць мяне, хоць i не паўсталi ў iмя выратавання iншых", - думаў ён. Прывiд Цынера зноў рабiўся зямной iстотай, i цёплыя пачуццi растапiлi застылую адлучанасць ад жыцця.

Але шмат чаго трэба абдумаць. Перш за ўсё трэба адчапiцца ад карэспандэнткi. Ён павiнен увiнуцца ад яе ў Вене, тут асаблiвых цяжкасцей ён не бачыў: цягнiк прыходзiць не раней дзевяцi гадзiн, а яна, напэўна, да гэтага позняга для яе часу нап'ецца. Ён перасмыкнуўся ад холаду i ад думкi пра далейшыя размовы з гэтай небяспечнай жанчынай, ад яе хрыплага голасу. "Ну што ж, у яе джала вырвана, - падумаў ён, беручы ў рукi "Бедэкер" i не ўтрымаўшы газету, якая склiзганула на падлогу. - Пэўна, яна ненавiдзiць мяне, цiкава - за што? Вiдаць, тут крыецца нейкая незразумелая прафесiйная гордасць. Мне, бадай, трэба вярнуцца ў сваё купэ". Але, дайшоўшы да купэ, ён працягваў хадзiць па калiдоры, заклаўшы рукi за спiну, з "Бедэкерам" пад пахай, захоплены думкай пра тое, што гады жыцця, калi панавала здань, скончылiся. "Я зноў жывы, - думаў ён, - бо я ўсведамляю, разумею, што, хутчэй за ўсё, мяне чакае смерць, амаль напэўна: наўрад цi мне зноў дадуць магчымасць пазбегнуць яе, калi я пачну абараняць сябе i астатнiх хай сабе нават i анёльскiмi прамовамi". Знаёмыя твары паварочвалiся да яго, калi ён праходзiў мiма, але нiкому не ўдалося спынiць яго роздум. "Мне страшна, паўтараў ён сабе з радасцю, - мне страшна".

2

- Вы той самы Куiн Сейвары? - спытала Джанет Пардаў.

- Так, - сказаў мiстэр Сейвары. - Другога я не ведаю.

- "Развясёлая вiхура"?

- "Развясёлае жыццё", - рэзка паправiў яе мiстэр Сейвары. - "Развясёлае жыццё". - Ён узяў яе пад руку i павёў па калiдоры. - Якраз наспеў час выпiць шэры. Падумаць толькi, вы сваячка той жанчыны, якая брала ў мяне iнтэрв'ю. Дачка? Пляменнiца?

- Ну, не зусiм сваячка, - адказала Джанет Пардаў. - Яе кампаньёнка.

- А вось гэтая роля вам зусiм не пасуе. - Пальцы мiстэра Сейвары моцна пацiснулi ёй руку. - Вам трэба знайсцi iншую працу. Вы надта маладая. Гэта пашкодзiць вашаму здароўю.

- Вы маеце рацыю, - сказала Джанет Пардаў, на хвiлiнку спынiўшыся ў канцы калiдора i кiнуўшы на яго погляд, поўны захаплення.

Мiс Уорэн пiсала пiсьмо, аднак заўважыла, як яны прайшлi мiма. На каленях у яе быў блакнот, аўтаручка скакала па паперы, крэмзаючы яе i пырскаючы чарнiлам.

"Дарагi кузен Кон, - пiсала яна. - Пiшу табе пiсьмо проста таму, што няма чаго рабiць. Пiшу ва Ўсходнiм экспрэсе, але да Канстанцiнопаля я не паеду, выходжу ў Вене. Аднак пра гэта другiм разам. Цi можаш ты купiць мне пяць ярдаў шаўковага аксамiту на парцьеры ружовага колеру? Я зноў збiраюся рабiць рамонт у кватэры, пакуль няма Джанет. Яна едзе ў гэтым самым цягнiку, але мы расстанемся ў Вене. Добры занятак я сабе прыдбала - паляваць на ненавiснага старыкана амаль па ўсёй Эўропе. "Развясёлае жыццё" ў гэтым цягнiку, але ж ты, вядома, не вялiкi ахвотнiк да кнiг. А яшчэ ёсць даволi мiленькая танцоўшчыца Корал, якую я хацела б мець сваёй кампаньёнкай. Усё нiяк не магу вырашыць, рамантаваць кватэру цi не. Джанет сказала, што едзе ўсяго на тыдзень. Нi ў якiм разе не плацi болей, як па восем адзiнаццаць за ярд. Мне, думаю, прыдасца i блакiтны, але нi ў якiм разе не сiнi, вядома. Чалавек, якога я ўзгадала, - пiсала мiс Уорэн, кiдаючы позiркi на Джанет Пардаў i крэмзаючы пяром, - лiчыць, што ён разумнейшы за мяне, аднак ты ведаеш, Кон, не горш за мяне, што я магу абвесцi вакол пальца любога, хто так думае. Джанет - сцерва. Я збiраюся ўзяць новую кампаньёнку. У гэтым цягнiку едзе маленькая актрыса, яна б мне падышла. Паглядзеў бы ты на яе, Кон, - цудоўная фiгурка, а ножкi зграбныя. Усё-такi я думаю, што трэба прывесцi кватэру да ладу. Вось яшчэ што. Можаш даць за той аксамiт на парцьеры дзесяць-адзiнаццаць, але не болей. Магчыма, я паеду да Белграда, так што пачакай, пакуль я не напiшу табе яшчэ. Джанет, здаецца, заляцаецца да гэтага тыпа Сейвары, але я магу яму зладзiць "развясёлае жыццё", калi захачу. Да пабачэння, беражы сябе. Перадавай прывiтанне Элiс. Спадзяюся, яна лепей даглядае цябе, чым мяне Джанет. Табе заўсёды болей шанцавала, чым мне, але калi ўбачыш Корал... Богам прашу, не забудзься пра гэты аксамiт на парцьеры. З любоўю да цябе, Мейбл. Р.S. Да цябе ўжо дайшлi весткi, што дзядзька Джон раптоўна памёр амаль каля майго парога?"

Пяро мiс Уорэн скончыла пiсьмо вялiзнай кляксай. Яна абвяла яе тоўстай лiнiяй i напiсала: "Прашу прабачэння". Потым выцерла пяро спаднiцай i нацiснула званок, каб выклiкаць афiцыянта. У роце ў яе страшэнна перасохла. Яна пакутавала ад смагi.

Корал Маскер крыху пастаяла на калiдоры, назiраючы за Майетам i разважаючы, наколькi сур'ёзнай была прапанова Мейбл Уорэн. Майет сядзеў, нахiлiўшы галаву над стосам папер, аловак яго бегаў уверх i ўнiз па слупках лiчбаў, увесь час вяртаючыся да адной. Потым ён паклаў аловак i абхапiў галаву рукамi. На iмгненне яна адчула да яго спагаду i адначасова ўдзячнасць. Калi не было вiдно яго пранiклiвага позiрку, ён быў падобны да вучня, якi шчыраваў над хатнiм заданнем, якое нiяк не выходзiла. Яна заўважыла, што ён зняў пальчаткi, каб было зручней трымаць аловак, i яго пальцы ссiнелi ад холаду; нават яго шыкоўнае футра здавалася ёй вартым жалю - ад яго не было нiякай карысцi. Футра не дапамагло яму рашыць задачкi цi сагрэць яго пальцы.

Корал адчынiла дзверы i ўвайшла ў купэ. Ён узняў вочы i ўсмiхнуўся ёй, не спыняючы працы. Ёй карцела адабраць у яго працу, падказаць яму правiльнае рашэнне i папярэдзiць. "А хто яму дапамог? Мацi? Сястра? Вядома ж, не такая далёкая сваячка, як стрыечная сястра", - разважала яна, прысаджваючыся на лаўку. Натуральнасць яе маўчання сведчыла пра тое, якiя яны блiзкiя адно да аднаго.

Калi ёй надакучыла сачыць праз акно за снегападам, яна загаварыла з iм:

- Вы сказалi, што я магу сюды прыходзiць, калi захачу.

- Вядома.

- Я пачувала сябе проста свiннёй, - раптам пайшла, нават не падзякаваўшы вам. Вы праявiлi да мяне такую дабрыню ўчора ўвечары.

- Я не мог уявiць сабе, што вы застанецеся сам-насам з тым мужчынам, калi вам зрабiлася дрэнна, - сказаў ён, нецярплiва пастукваючы алоўкам. Вам патрэбны быў добры сон.

- Аднак усё-такi чаму вы праяўляеце да мяне такую цiкавасць?