Тартак (на белорусском языке) - Иван Пташников

Боганчык зноў чуў, як уядаецца ў вялiкiя пальцы, у мякiш, шурпатая гашэтка, але ў акенцы ў шчытку нiчога ўжо не бачыў: усюды было шэра.

Калi ён пачуў, што яго схапiла за плячо рука i тармосiць, не адпускаючы, усё яшчэ не мог адарваць пальцаў ад гашэткi. Пальцы падпёрлi яе, выгнулiся, зрабiлiся як пруты. Лента з жоўтымi патронамi паўзла i паўзла справа аднекуль з цемнаты, выгiнаючыся, як змяя, якую ўзялi за галаву...

- ...мать!.. - пачуў ён над самым вухам; тады рука пацягнула яго за каўнер ад байнiцы. - Прекратiть!..

Гэта крычаў на ўсё горла капiтан - кулямёт змоўк, i чалавечы голас пад зямлёй аж рэзаў вушы. Капiтан, топчучы нагамi разгоеную па падлозе накiдку, паказваў рукой у байнiцу:

- Ушлi вброд... Левых накрылi...

Тады стала цiха, i ў цiшынi здалося, што звiняць сцены i звон лезе ў вушы. Як у зямлi, стукала пад iм, Боганчыкам, сэрца: ён цяпер апёрся грудзьмi на халодны цэмент ля кулямёта. Бачыў, як пастаяў быў у парозе капiтан, пасля выцягнуўся, счысцiў з грудзей пясок, - недзе налiп яму на дварэ: капiтан, мусiць, поўз - i схаваўся за дзвярыма. Расцягнулася толькi на зямлi накiдка, астаўшыся ляжаць назнайнiцу.

Боганчык сядзеў ля кулямёта, чуючы, што ўпёрся плячом у нешта вострае i халоднае i пачынае стыць. Ён стыў, i яму рабiлася лёгка, мог, як хацеў, кратаць рукамi i глядзець, не прыплюшчваючыся, праз акенца ў шчытку на той бераг, дзе вiсеў пыл.

Ён як усё роўна збыў вялiкую хваробу...

Перад вачыма застыла, не мiтусiлася бронзавая планка на казённiку. Вузенькая, доўгая, выслiзганая пальцамi, яна цьмяна блiскала ад водсвету праз байнiцу. Унiзе пад ёй можна было ўгледзець маленькую зорачку i лiтары; па самай планцы рассыпалiся дробныя чорныя лiчбы - ад двух да дваццацi шасцi, - папрылiпалi да яе, як камары дома вечарам да блiскучай жоўтай клямкi на дзвярах у сеначках.

Ён памацаў за кожух - кожух быў гарачы, не даткнуцца. Ад яго пахла парай, што ад печы ў лазнi, калi на каменне зверху лiнеш вады.

Рука зачапiлася за шчытком за ланцужок, якi быў прычэплены да вiнта, што закрываў адтулiну, куды лiлi ваду. Ланцужок быў гарачы.

Захацелася пiць - вады са студнi. Яна халодная, як з лёдам, i пахне рашчынай, мусiць, ад зруба - зруб дома ў студнi з клёну, - не такая цёплая i жоўтая, што прыносiлi ўчора вечарам у бачках...

Адагнуўшыся, Боганчык пачаў счышчаць з сябе пясок i друзалачкi ад цэглы, што ўпiлiся былi ў каленi...

Пасля ён голымi рукамi счышчаў пясок з доўгiх, выгнутых i вышараваных знiзу аб зямлю афарбаваных станiн. Яны былi халодныя i мокрыя; халодны i лiпкi быў шчыток, з яго не счышчаўся пыл. Боганчык падумаў тады, што кулямёт змазаны i за яго браўся пыл i пясок; падумаў пасля, што кулямёт доўгi, на два мужчынскiя крокi, i байнiца глыбокая - глядзiш у яе, як у студню...

Калi знадворку пасвятлела - павярнулася, мусiць, сонца i коса свяцiла на бераг пад самую байнiцу. Боганчык успомнiў, што бой быў доўгi i танкi iшлi доўга, i прайшло iх у раку, мусiць, многа...

У доце павiднела, i ён убачыў, прынiкшы да байнiцы, што на тым баку за ракой зялёны высокi бераг. Ад сонца яшчэ больш пабялела, стала як мел, белая шаша; за ёй на полi было вiдаць жыта...

Ён успомнiў тады, што капiтан загадаў: "От пулемета не отходiть i ждать команды..."

Было цiха i ад таго млосна. Не няслi есцi i не прыносiлi вады. Пахла дымам ад пораху; звiнелi яшчэ гiльзы, падалi самi з байнiцы з-пад кулямёта на падлогу: не ўлежалiся. Збоку, недзе за Красным, чуваць былi глухiя выбухi, як хто, нямогучы, тоўк у ступе - мусiць, на шашы, што вяла з Бегамля. Адтуль, адкуль былi iшлi танкi, з-за лесу папаўзлi самалёты. Здавалася, што ныюць пад столлю камары. Камароў у доце многа: яны чулi людзей i цiснулiся ў байнiцу. Цяпер яны наганялi сон, i Боганчык, паклаўшы галаву на рукi, доўга цёр пальцамi вочы: каб не лiплiся...

Пасля палудня зноў пайшлi танкi. Яны ўжо не паказвалiся на шашы, бралi лесам правей: мiналi мост. Зноў дрыжалi сцены: бiла саракапятка.

Боганчык зноў прынiк да акенца ў шчытку... Дрыжалi пальцы, здавалася, яны размяклi i нiяк не могуць знайсцi шурпатую гашэтку... Але цьмяна блiскала справа лента i паўзла, падскокваючы, да шчытка... Калi ён адпускаў пальцы i падымаўся папраўляць ленту, чуў, як звiняць, сыплючыся з-пад кулямёта пад ногi, гiльзы i ляскаюць гусенiцы за ракой на шашы зусiм блiзка. Ён тады зноў прылiпаў да слiзкага жалеза...

Калi шашой пайшлi грузавыя машыны, ён ужо не страляў: не было вады.

Пасля знадворку ў байнiцу сыпанула жарствы i там недзе ўдарыла, што перуном... З-за ракi немцы бiлi па доце...

Выскачыўшы з дота, Боганчык пачуў, што вецер дзьме берагам, якраз у твар. Халодны i калючы на захадзе сонца, ён суха шумеў пад нагамi ў траве; воддаль, на рацэ, дзе была затока, стагнаў на вадзе i свiстаў у высокай асацэ i сiтняку. Горкi ад дыму, сыры ад размешанага глею на пераправе, дзе прайшлi нямецкiя танкi, укачаны ў жвiр на беразе, вецер аж зрываў нос, i цяжка было пазнаць, адкуль нясе тарфяным гарам, - мусiць, з Краснага, дзе, вiдаць, падпалiлi склады.

Боганчык бег берагам, пад вецер, i калi варочаў галавой - чуў, як падымаюцца дыбам валасы. Думаў тады, што не помнiць, як вецер сарваў пiлотку. Калi ж ён абмацаў сябе за паяснiцу i знайшоў пiлотку збоку пад дзягай, яму стала раптам трывожна; ён засопся i пачуў, што вязнуць, млеючы, на беразе ў пясок ногi.

- Ст-о-ой!.. Застрелю!.. - чуў ён, i яму здавалася, што крычаць зусiм не на яго i недзе далёка, хоць пазнаў, што крычалi ззаду i гэта вецер зносiў голас. Яму яшчэ здавалася, што крычыць не капiтан: той быў цiхi. Нават калi па доце з шашы бiлi немцы, ён, увалiўшыся ў дзверы, з забiнтаванай рукой на почапцы, не крычаў. Сказаў зусiм цiха, паклаўшы здаровую руку яму, Боганчыку, на плячо: "Подготовiться к круговой обороне..."

З кулямётам трэба было быць цяпер наверсе, за брустверам, якi, спяшаючыся, рабiлi ўчора вечарам, насунуўшы лапатамi жвiру i абклаўшы яго дзерняком.

Танкi цяпер iшлi ззаду: з Краснага - выганам. Паўзлi, адыходзячыся адзiн ад аднаго, валюхалiся i вадзiлi стваламi - унiз-уверх, унiз-уверх... Шырокiя, плоскiя... Аж тры... Паўзлi на дот...

Калi Боганчык быў ужо ў лагчыне, на гары ўдарыла саракапятка - ядрана, чыста, не так глуха, як сядзiш у доце пад зямлёй. Яе, мусiць, выкацiлi наверх, паспелi. Па рацэ над вадой пайшлi водгаласкi, пакацiлiся далёка за лес, дзе заходзiла сонца.

- Стой!.. - чуў ён, як крычаў недзе ўгары капiтан, пасля пачуў, як затахкаў там кулямёт. Падумаў, што страляюць па iм, Боганчыку, каб забiць: над галавой цюмкалi кулi; але ўбачыў, як яны, што iскры, ляцелi над дотам за раку ў лес: кучкамi, бы iх хто сыпаў са жменi.

"Немцы б'юць... - падумаў ён тады. - З танкаў..."

З лагчыны танкаў ужо не было вiдаць, не было вiдаць i дота; тырчаў толькi на гары ля выгану гарбаты курган. Калi Боганчык схаваўся за насыпам, дзе дагэтуль быў мост, - яго, як пайшлi танкi, узарвалi сапёры - не было ўжо вiдаць i кургана...