Шануй імя сваё - Валянцін Блакіт

— Добра, што ты прыехаў.

— Ляжыце ціха — вам нельга размаўляць,— мякка, але настойліва загадаў урач.

— А чаму гэта і размаўляць няможна? — ні то запытаў, ні то запратэставаў Апанас і зрабіў спробу падняць галаву.

— Ды ляжы ты! — спалохаўся Кунцэвіч.

Урач паглядзеў на хворага трохі здзіўлена, але стро­га, сеў на табурэтку ля ложка і, узяўшы Апанасаву руку, стаў лічыць пульс. Ён палічыў раз, потым другі, уважліва гледзячы на гадзіннік.

— А мне стала зусім добра,— сказаў Апанас.

— Канечне! — супакоіў яго ўрач, устаў і папрасіў Кунцэвіча: — Толькі вы не доўга,— і выйшаў з палаты.

— А добра, што ты прыехаў...— яшчэ раз сказаў Апаиас, але голас яго быў сумны, трохі абыякавы.

— Мацуйся, браце мой, слухай, што дактары кажуць,— падбадзёрыў Кунцэвіч.— Каб мне да цяпла на нагах быў, браце мой!

Апанас паглядзеў яшчэ больш сумна, паляжаў заду­менна і ціха сказаў:

— Не-е, Аляксей, да цяпла я не дацягну. На гэты раз узяло — не вычухаюся... Чую дыхание яе, кашчавай,— недзе зусім побач ходзіць, аж холадам аддае.

— Здурэў! Дальбог, здурэў, браце мой! Гэта ж трэба даўмецца да такога! — спрабаваў абурыцца Аляксей Сцяпанавіч, а ў самога аж мурашкі пайшлі па целе.— Немец нас не даканаў, а хваробы мы асі-і-і-лім, браце мой!

Апанас нічога не адказаў, паглядзеў адчужана і маркотна, потым спыніў погляд на цэлафанавым мяшочку з апельсінамі:

— Гэта ты мне?

— Табе! — схамянуўся Аляксей Сцяпанавіч.— На во ласуйся, браце мой, ды папраўляйся скарэй.

— Дзякуй, Ляксей, але лепей унучцы завязі — я іх усё роўна не ем, ніякага смаку не чую.— Перавёў позірк на суседа-падшыванца і, заўважыўшы, як у таго гарэлі сінія вачаняты, усміхнуўся: — Ладна, пакінь...

Аляксей Сцяпанавіч выбраў у мяшочку самы вялікі апельсін, павярнуўся да хлапца, падміргнуў:

— Лаві, герой!

Той на ляту злавіў апельсін, адразу ж узяўся абдзіраць з яго скуру, забыўшыся ад радасці сказаць дзякуй. Кунцэвіч хацеў яшчэ пачаставаць суседа справа, але той ляжаў з закрытымі павекамі — пэўна, драмаў.

— Ты мне ведаеш што прынёс бы...— задуменна сказаў Апанас.— Так захацелася-я-я...

— Чаго табе захацелася? Зараз жа прынясу...— з гатоунасцю згадзіўся Кунцэвіч.

— Каньяку.

— Што!

— Схадзі, Ляксей, вазьмі пляшку.

— Во мне піток знайшоўся! — падняў яго на смех Кунцэвіч.— I трэба ж дакумекаць!

Апанас прапусціў міма вушэй яго смех і з тою ж сур’ёзнай разважлівасцю працягваў:

— А я гэтага каньяку з тых часоў — памятаеш, у Германii — так больш ніколі і не каштаваў. Не чуў у ім ніякага смаку — клапом пахне і дарагі, халера. Чысценькая — лепей. А цяпер, во, нешта захацелася. Здаецца, хоць з паўмензурачкі выпіць — і стане зусім добра. То схадзі, Ляксей, будзь другам — схадзі! Паглядзіш, мне не пашкодзіць, лепей стане.— Голас у яго быў умольны, такі, што і адказаць немагчыма, а бегчы па каньяк было б вар’яцтвам.

— Другі раз... Яшчэ як вып’ем у другі раз! А цяперака набірай сіл, браце мой.

— Не будзе другога разу, Ляксей...— сумна сказаў Апанас.— Не будзе...

— Ды выкінь ты, нарэшце, з галавы гэтае глупства! — спрабаваў зазлаваць Кунцэвіч.— Цяперака, браце мой, ого якая медыцына! У раз на ногі паставяць.

— Значыцца, не прынясеш? — пакрыўджана ўздыхнуў Апанас.— Я і ведаў, што ты не прынясеш. Шкада — сам не магу... Сцеражэш... Ты ўсё жыццё сцярог мяне, як анёл які. Дабро рабіў. А ці па нутру мне было тое дабро — не пытаў. А яно іншы раз мне во дзе сядзела! — Правёў па горле аслабелай далонню.— Ты мне даруй, я не маю на цябе ніякай злабы, ты заўсёды быў мне добры друг. Я во ляжу і думаю: чаму гэта так — хочацца, а няможна? Чаму гэта чалавек усё жыццё павінен сабе адмаўляць у нечым?

— Што за лухту пляцеш? — паціснуў плячыма Кунцэвіч.

Зайшоў урач.

— На сёння хопіць, хопіць! Хвораму спакой патрэбны,— настойліва сказаў ён, і Аляксей Сцяпанавіч зразумеў, што доктар будзе няўмольны.

— Ну, што ж, браце мой, мацуйся і будзь здароў,— нахіліўся ён над Апанасам.— На днях я да цябе заскочу.

— Будзь здароў, Ляксей! Дзякуй, што прыехаў. Мяне і ўпраўду штось на сон пацягнула...

Апанас поглядам праводзіў яго да дзвярэй, і гэты погляд быў сумны, развітальны...

Радзевіч быў не ў гуморы. Гэта адразу кінулася ў вочы, як толькі Аляксей Сцяпанавіч пераступіў парог. Ці мала чаго можа быць не ў гуморы першы сакратар! 3 каго-каго, а з першага за ўсё пытаюць. Чым большая пасада, тым больш і пытаюць.

Прывіталіся стрымана і даволі суха.

— Скажы, Аляксей Сцяпанавіч, за што ты так не любіш Сурмілу? — нечакана запытаў Радзевіч.— Я вось сяджу, думаю — і ніяк не магу ўзяць уцям, што вы з ім не падзялілі?

— А што нам дзяліць было? — паціснуў плячыма Кунцэвіч.— Ён — па сабе, я — па сабе. I чаму я павінен любіць Сурмілу? Што ён, дзеўка, і мне з ім жаніцца?

— Вам з ім працаваць.

— Ну, і будзем працаваць...

— Хацелася б, каб дружна працавалі.

Купцэвіч усё яшчэ быў пад уражаннем сустрэчы з Апанасам, яго дзіўнай просьбы, ніяк не мог адкараскацца ад тужлівага і дакорлівага Апанасавага погляду. Заселі ў памяці асцярожныя, але трывожныя словы ўрача: гэта дрэнна, што яму раптам так стала добра... Усё, пра што пытаўся зараз Радзевіч, было малаістотным, нават смешным.

— Нібы так важна, ці дружыць будуць старшыня калгаса і радавы калгаснік...— абыякава махнуў рукою Кунцэвіч.

— Чаму радавы калгаснік? — здзівіўся Радзевіч.— Хіба табе Лазовік не гаварыў, куды збіраемся рэкамендаваць?

— Чаму ж не гаварыў... Гаварыў! I я гаварыў: не хачу.

— Чаму?

— А таму...— буркнуў Кунцэвіч.— 3 мяне хопіць...

Радзевіч глядзеў уважліва і строга, гаворачы вачыма: не круці, не муці мне мазгі, кажы прама, што за прычына?

Кунцэвіч спакойна, нават абыякава вытрымаў гэты позірк, адчужана маўчаў, даючы зразумець, што рашэнне яго цвёрдае і гаварыць на гэты конт няма ніякай патрэбы. Радзевічу ж хацелася гаворкі па шчырасці, каб самому разабрацца, чаму Кунцэвіч не хоча ісці ў намеснікі, пераканаць па-добраму, а калі спатрэбіцца — націснуць сілаю аўтарытэта і ўлады першага сакратара райкома. Кунцэвіч, між тым, не хацеў раскрываць душу, паводзіў сябе хоць і сціпла, але незалежна, падкрэслена незалежна, быццам перад ім быў не першы сакратар, а звычайны субяседнік, якога можна ігнараваць, з якім можна не лічыцца. Гэта кранула Радзевіча за жывое, аднак не падаў знаку, і раптам са здзіўленнем зрабіў для сябе адкрыццё: а і на самай справе ён бяссільны прымусіць загаварыць, яго ўлада над гэтым чалавекам скончылася... Ён меў уладу над гэтым чалавекам, пакуль той быў старшынёю. Дзіўна... А мо ўзяў не той тон? Не з таго трэба было пачынаць. Не з таго... Вядома, Кунцэвіч пакрыўдзіўся... А чаму б Кунцэвічу і не пакрыўдзіцца?.. Быццам сам ён не пакрыўдзіўся б, каб абышліся так, як з Кунцэвічам. Каб, калі давядзецца пакідаць пасаду, першы сакратар абкома не палічыў натрэбным сказаць усё сам, не знайшоў часу пагутарыць шчыра напаследак, падзякаваць, урэшце?.. Канечне, пэўна затаіў бы крыўду, ва ўсякім разе — было б дужа непрыемна... Чаму ж не падумаў аб гэтым тады, калі перадаручыў Лазовіку?.. Праўда, спахапіўся, але было позна... Як цяпер паправіць? Не паправіш... Што падумаюць іншыя старшыні, што людзі падумаюць? Кунцэвіч — гэта гісторыя, мо самая яркая і цяжкая яе старонка. Такія, як Кунцэвіч, заслугоўваюць таго, каб ім у ногі пакланіцца. Гэта яны, малапісьменныя, сёння часта забытыя альбо паўзабытыя, выцягнулі на сваім гарбе цяжар пасляваеннага аднаўлення, першых гадоў калектывізацыі з пустымі працаднямі, а асобныя самародкі з народа, як Кунцэвіч, дзесяцігоддзі вялі карабель, цвёрда і надзейна трымаючы ў сваіх руках штурвал. I гэтыя людзі заслужылі, яшчэ як заслужылі, каб да іх ставіліся з павагаю і ўдзячнасцю.

— Аляксей Сцяпанавіч,— перамагаючы горыч, пякучую сваю віну, выйшаў з-за стала і сеў бліжэй да субяседніка Радзевіч.— Ты ўжо даруй мне, што ўчора не сам цябе паклікаў. Сам сабе, ну чэснае слова, не магу дараваць, а ты, калі можаш, прабач. Непрыгожа атрымалася. Чорт яго ведае, як гэта магло атрымацца... Не падумаў...

Кунцэвіча здзівіла гэтая Радзевічава шчырасць, нават брыдка стала, што ён так хвалюецца праз нейкую дробязь. Па праўдзе кажучы, яму і ў галаву не прыходзіла крыўдзіцца, што паклікаў і сказаў не Радзевіч, а Лазовік. Падумаеш, далікатнасці! Якая розніца, хто сказаў?!

— Ну, што вы, Андрэй Паўлавіч! За што прабачаць?! — замахаў ён рукамі.— Я і не падумаў нічога, дальбог, не падумаў!

I зноў на хвіліну ўзнікла няёмкая паўза.

А калі расказаць усё Радзевічу? Мо, дазнаўшыся ўсю праўду, перадумаюць, не будуць ставіць Сурмілу — раптам там асяніла Аляксея Сцяпанавіча думка. Радзевіч якраз у добрым настроі, мо якраз самы зручны момант папрасіць, каб вярнулі Цярэшку ці паставілі яшчэ каго, талковага?

— Вы пытаецеся, Андрэй Паўлавіч, чаму я да Сурмілы не хачу ісці ў намеснікі? — з ледзь схаваным хваляваннем пачаў ён.— Я Лазовіку казаў, калі хочаце, і вам паўтару...