Клубок гадзюк (на белорусском языке) - Франсуа Мориак

Хюбэр перапынiў сваю пляменнiцу:

- Дорага нам абыдзецца нахабства твайго мужа.

Пачуўся смех Фiлi. Я трохi нахiлiўся i ўбачыў, як полымя запальнiчкi на секунду асвяцiла яго круглы падбародак i тоўстыя губы.

- Ну, хопiць! Выходзiць, што ён толькi мяне i чакаў, каб вас узненавiдзець.

- Але ж раней ён нас не так ненавiдзеў.

- А ўспомнiце вы, што расказвала бабуля. Як ён пашкадаваў сваю дачку, сваю маленькую Мары? Пляваць яму было на яе! На магiлку так нiколi i не схадзiў!..

- Не, Фiлi, вы ўжо залiшне далёка зайшлi. Калi ён i любiў каго на свеце, то толькi Мары.

Калi б Iза не сказала сваiм слабым, дрыготкiм голасам гэтых слоў, я не змог бы сябе стрымаць.

Умяшалася Жэнеўева:

- Ну, а каб Мары i засталася жыць, мы ўсё роўна нiчога ад гэтага не мелi б. Ён усё аддаваў бы ёй...

- Ды сцiхнiце вы! Ён i яе ўзненавiдзеў бы, як усiх астатнiх. Гэта ж пачвара, а не чалавек!..

Iза зноў спынiла Фiлi:

- Прашу вас, не гаварыце так пра майго мужа, ды яшчэ пры мне i яго дзецях. Вы павiнны ставiцца да яго з павагай.

- З павагай! З павагай!.. Вялiкая мне радасць параднiцца з такой сямейкай!..

Жэнеўева суха адрэзала яму:

- Вас нiхто не прымушаў i не цягнуў сюды.

- А нашто ж тады было пускаць туман у вочы: "Ах, у нас грошы, у нас такiя надзеi..." Ну во, цяпер Янiна раве! Чаго ты? Што я такога сказаў?.. Ох, як жа ўсё гэта абрыдзела!

Усе змоўклi. Чуваць было толькi, як усхлiпвае Янiна. Нехта (не змог я пазнаць голасу) сказаў: "Якая зорная ноч!"

- Ужо позна, дзецi мае. Дзве гадзiны. Пара спаць.

Хюбэр занепакоiўся: як можна разыходзiцца, калi нiчога так i не вырашылi. А цяпер - самы час дзейнiчаць. Яго падтрымаў Фiлi.

- Ды ён не сёння-заўтра Богу душу аддасць, а тады ўжо нiчога не зробiш. Усё прадугледзеў, стары кракадзiл...

- Пачакай, памаўчы, Фiлi. Паслухайце, дзецi мае, усё, што магла, я зрабiла.

- Не, не ўсё, - запярэчыў Хюбэр.

I ён штосьцi пачаў шаптаць. Што? Нiчога я не змог разабраць. Значыць, самае цiкавае, самае галоўнае застанецца для мяне таямнiцай... Нарэшце загаварыла Iза. Па яе голасе я зразумеў, што яна чымсьцi ўсхваляваная, перапалоханая:

- Не, не! Я не магу, не хачу...

- Справа не ў тым, мама, хочаш ты цi не хочаш. Нам трэба ратаваць нашу спадчыну - вось i ўсё.

Зноў пачулiся неразборлiвыя шэпты. Iзноў голас Iзы:

- Гэта вельмi жорстка, сынок.

- Бабуля, няўжо вам захацелася стаць яго супольнiцай? Ён абкрадае нас, пазбаўляе спадчыны, а вы будзеце маўчаць?! Яму ж гэта якраз на руку!

- Янiна, мiлая, як ты можаш!..

Бедная Iза, колькi бяссонных начэй правяла яна над яе калыскай! Забрала яе да сябе ў пакой, таму што бацькi хацелi спаць спакойна, а нiякая нянька не згаджалася заставацца з гэтай плаксай...

А Янiна рэзкiм нахабным тонам гаварыла (Ох i даў бы я ёй за такi тон!):

- Мне цяжка гаварыць вам такое, бабуля, але гэта мой абавязак.

Абавязак! Яе абавязак! Вось як яна заспявала, калi спалохалася, што яе можа кiнуць гэты гультай...

Жэнеўева падтрымала сваю дачку:

- Я так разумею: твая слабасць, мама, давядзе да таго, што ты будзеш з iм заадно.

Iза цяжка ўздыхнула:

- А можа, лепш было б напiсаць яму пiсьмо?

- Ну што ты, мама! Якiя пiсьмы?! - забубнiў Хюбэр. - Гэтыя пiсьмы нас i загубяць! Спадзяюся, ты яшчэ не напiсала яму?

Iза прызналася, што два цi тры разы пiсала мне.

- Ну, а там хоць не было нiякiх пагроз, абраз?..

Iза маўчала, баялася прызнацца. А я... я цiха смяяўся. Як каштоўную рэлiквiю я захоўваў яе тры пiсьмы: у двух яна лаяла мяне на чым свет стаiць, а трэцяе было амаль пяшчотнае. Такiм чынам, гэтага было дастаткова, каб прайграць працэс, калi б дзеткi праз сваю дурноту ўгаварылi яе падаць на мяне ў суд i патрабаваць скасавання шлюбу... Цяпер усе захвалявалiся, загаварылi, так бывае з сабакамi: адзiн гаўкне - i ўся зграя адразу залiваецца брэхам.

- Бабуля, скажыце, - могуць быць у яго небяспечныя для нас пiсьмы?

- Думаю, што не... Праўда, Буру, ну, гэты павераны з Сэн-Венсана, неяк аднойчы сказаў мне жаласлiвым тонам (хоць я не надта давяраю гэтаму прайдзiсвету i крывадушнiку): "Ах, мадам, i трэба ж было вам яму напiсаць! Гэта ж такая неасцярожнасць!.."

- Дык усё-такi што ты там напiсала?

- У адным пiсьме былi даволi рэзкiя папрокi, - гэта пасля смерцi Мары. Другi раз я напiсала яму ў дзевяцьсот дзевятым годзе. Тады ён, ведаеце, звязаўся з адной дамай... Гэта было вельмi сур'ёзна, i я была абавязана напiсаць.

Хюбэр замармытаў:

- Вунь яно што! Гэта ж вельмi важна. Ну, ну... Далей...

Iза супакоiла ўсiх i сказала, што ў трэцiм пiсьме яна напiсала, што была залiшне рэзкай, зняла з мяне свае папрокi i прызнала сябе вiнаватай.

- Ах, Божа! Ды тут сам чорт не разбярэцца! Трэба ж столькi глупства натварыць!

- У такiм выпадку яму няма чаго баяцца разводу...

- Але чаму ўжо ўсе вы так ўпэўнены, што ў яго адны чорныя задумы супраць вас?

- Мама! Ты што?! Сляпы i той убачыў бы яго намеры! Усе свае фiнансавыя справы трымае ў сакрэце. А яго намёкi? А словы Буру, памятаеш: "Ох i паплачуць яны пасля смерцi старога!.. Будзе iм сюрпрызiк!.."

Усе пачалi спрачацца так горача, нiбы Iзы там i не было. Моцна застагнаўшы, яна паднялася з крэсла. "Не трэба было мне з маiм рэўматызмам столькi быць на холадзе". Нiхто яе не пачуў, нiхто не адклiкнуўся. Да мяне данеслiся абыякавыя "Дабранач", якiя кiдалi ёй дзецi, не перапыняючы сваёй спрэчкi. I, вiдаць, ёй давялося самой падысцi да кожнага i развiтацца. Усiм было ўжо не да яе. Я паспяшаўся легчы ў пасцель. На лесвiцы пачулiся цяжкiя крокi. Яна падышла да маiх дзвярэй. Я добра чуў яе няроўнае шумнае дыханне. Адчынiлiся дзверы. Iза падышла да маёй пасцелi. Нахiлiлася i доўга-доўга ўглядалася ў мяне. Я ўжо думаў, вось-вось не вытрымаю i выдам сябе, што яшчэ не сплю. Потым яна выйшла i зачынiла за сабой дзверы. Калi пстрыкнуў замок i ў яе спальнi, я зноў вярнуўся на свой "назiральны пункт".

Усе былi яшчэ на месцы. Але гаварылi цяпер напаўголаса, Многiх слоў мне не было чуваць.

- Не пара ён ёй быў, - гаварыла Янiна. - Гэта таксама адыграла сваю ролю. Фiлi, дарагi, ты каш.яеш, накiнь палiто.

- А зрэшты, не жонку ён ненавiдзiць больш за ўсiх, а нас. Проста ў галаве не ўмяшчаецца! У раманах i то такога не знойдзеш. Асуджаць маму мы, вядома, не можам, i ўсё ж такi яна занадта спакойна адносiцца да яго, - спрабавала падагульнiць Жэнеўева.

I зноў голас Фiлi:

- А ёй няма чаго турбавацца. Пасаг свой яна заўсёды можа сабе вярнуць. Бацькавы акцыi Суэцкага канала... Iм цяпер цаны няма!..

- Ды iх прадалi даўно, тыя акцыi!..

Гэта сказаў Альфрэд, муж Жэнеўевы (я адразу пазнаў яго заiклiвы басок). Да гэтага моманту Альфрэд не ўставiў нiводнага слова. Жэнеўева, як заўсёды, груба спынiла яго:

- Ты што, з глузду з'ехаў?! Калi прадалi? Хто прадаў?..

Альфрэд расказаў, што яшчэ ў канцы мая, калi ён аднойчы пасля абеду зайшоў у цешчын пакой, яна падпiсвала распараджэнне аб продажы акцый i сказала яму: "Цяпер самы зручны момант iх збыць, - вышэй курс ужо не падымецца..."

- I ты маўчаў?! - завыла Жэнеўева. - Ну i тупiца!.. Гэта зноў-такi бацькава работа. Ён яе навучыў. Ён яе прымусiў... Пень ты! Дзе ж ты быў раней?!.

- Я думаў, што яна i вам пра гэта сказала. Тым больш што па шлюбным кантракту ён не мае нiякага права на яе пасаг...

- Дурань ты! Няўжо ты думаеш, што ён на гэтым не пагрэў рукi? Ды ўсё, што было звыш намiнальнага кошту, напэўна асела ў бацькавай кiшэнi!.. А ён маўчаў... Ён думаў... Божа, i за што ты мяне так пакараў, каб я пакутавала ўсё жыццё з гэтым асталопам?..

Умяшалася Янiна - папрасiла гаварыць цiшэй, каб не пабудзiць яе малой дачкi. Некалькi хвiлiн гаварылi так цiха, што я нiчога не мог разабраць. I вось голас Хюбэра:

- Я ўсё абдумваю той план, якi тут сёння вы прапанавалi. На маму надзеi нiякай няма, сама яна на такое нiколi не пойдзе. Трэба яе паступова падрыхтаваць, угаварыць...

- Можа, яна зразумее, што гэта лепш, чым развод. Як-нiяк, развод у судзе гэта ўжо непрыемна. А потым жа трэба будзе скасоўваць шлюб i ў царкве. А на гэта яе адвагi можа не хапiць... Канешне, тое, што прапанаваў Фiлi, выглядае не вельмi прыгожа... Хаця што тут такога? Не мы ж будзем суддзямi. Ды i залежыць усё не ад нас. Наша задача толькi паставiць пытанне, ды так, каб дарогi назад яму не было. Усё вырашыцца на нашу карысць толькi тады, калi спецыялiсты палiчаць гэта неабходным.

- А я вам гаварыла i яшчэ раз паўтараю, - амаль крычала Алiмпiя, - нiчога ў вас не выйдзе!..

Мусiць, добра яе давялi, раз так раскрычалася. Яна ўсё даказвала, што чалавек я ўраўнаважаны, станоўчы, спакойны.

- Я сама з iм часта згаджаюся, - дадала яна. - А што зробiш, калi праўда на яго баку. I яшчэ скажу я вам: з яго вяроўкi можна вiць, толькi падыход трэба. Я хутка яго прыручыла б, калi б вы мне не замiналi...

Не пачуў я, што сказаў Фiлi, але, вiдаць, ён адпусцiў нейкi жарт, бо ўсе пачалi смяяцца з Алiмпii.

Цяпер я чуў толькi абрыўкi размовы.

- Пяць гадоў у судзе не выступае...

- А што? Сэрца?..

- Цяпер-то i сэрца. А кiнуў працу, калi яшчэ не вельмi хварэў. Хто з такiм ужывецца? Сварыўся штодня з калегамi, нiкому спакою не даваў. I сам-насам, i пры сведках - нiкога не саромеўся. Дарэчы, пра сведак я ўжо маю адпаведныя матэрыялы...