Тартак (на белорусском языке) - Иван Пташников

Яна падумала, што забiлi Янука. Дваiх забiлi: Таню i Янука... Пасля злякнулася: а дзе ж мужчыны? Павярнуўшы, нямогучы, галаву, каб глянуць уперад на дарогу, яна ўбачыла на зямлi Янукову белую кабылу. Кабыла ляжала ў аглобнях, адкiнуўшы галаву, як завалiлася ўсё роўна ў баразне.

Наперадзе нiкога не было вiдаць: нi Боганчыка з жарабком, нi Панка, нi самога Махоркi, нi iхнiх вазоў... Вiсеў толькi пыл над парытай, як зрэзанай чым, дарогай, i ўсюды было цiха.

Калi Наста адхiнулася ад воза, на вочы ёй лучыўся мех, той, на якi яна была аперлася. Мех быў праколаты ля завязкi як нажом: пракалолi, мусiць, немцы, калi выскачылi былi з соснiку... Шырокая ад нажа дзiрка была заткнута сенам, каб не сыпалася на дарогу з меха жыта...

Наста пачула раптам, як у яе зрабiлiся цвёрдыя ногi, змярцвелi.

Яна была клiкнула Махорку...

Махорка не адазваўся, i яна павяла каля сябе вачыма...

Махорка ляжаў нiчком ля Алёшавых калёс, недалёка ад дарогi ў сiўцы. Здалёку быў увесь чорны i, здавалася, гарбаты.

- Мiрон... - клiкнула яна спопаразку i, выпусцiўшы з рук ляжэйку, пайшла дарогай назад да маста - пераступала з нагi на нагу. Апомнiлася, што iдзе, ужо ля Алёшавых калёс. За калёсы яна больш не бралася; стаяла на дарозе i глядзела здалёку на Махорку. Пасля яна ўбачыла, што ляжыць у аглобнях на пяску, процi Махоркi, выпучыўшы жывот, як аб'елася, рабая Танiна кабыла. Танiны калёсы былi перакулены, i з-пад iх не было вiдаць мяхоў...

I Алёшаў конь быў забiты: ляжаў на зямлi за калясьмi; калёсы былi перавернуты ўпоперак дарогi. На жоўтым пяску аж ля самай лагчыны бiў галавой аб зямлю яе, Насцiн, Буланчык, падымаючы ўгару i апускаючы белыя аглобнi яшчэ жыў...

- Дзецi! Дзецi!.. - зноў закрычала яна.

Яна ўжо мiнула масток; iшла, перастаўляючы ногi, - iшла дамоў - i чула, што не можа iсцi: слабее. Пастаiць i зноў iдзе, абыходзячы на дарозе забiтых немцаў: яна баялася ступiць на кроў - на цёмныя мокрыя плямы на пяску.

Думала, iдучы, што ля маста, адкуль стралялi i куды загадваў бегчы Махорка, няма нiдзе партызан - адны бiтыя немцы па ўсiм лагу i па дарозе. Каб былi дзе блiзка партызаны, згледзелi б, што яна iдзе. Але дагэтуль, пакуль яна ляжала ў лагчыне без памяцi, партызаны пайшлi недзе праз Пунiшча на Палiк, не сядзелi на месцы.

За мастом пачыналася гара. Стала горача, не было чым дыхаць. Яна была ўжо ўзышла на гару да палавiны - iшла дарогай назад, адкуль нядаўна ехалi...

Калi яна ўпала на гары на жвiр, пачула, што сунецца ўнiз, да маста ў лагчыну. У вачах стала голае карэнне ад сасны, сухое, чырвонае: вытыркалася з зямлi, дзе асыпаўся пясок...

Чуваць было, як недзе ззаду пачало несцiхана бухаць - рвалiся снарады. Ёй здалося пасля, што гэта б'е галавой аб зямлю Буланчык...

- Дзецi... Дзецi... - клiкнула яна, перавярнуўшыся на плечы.

На яе пасыпалiся зверху зялёныя сасновыя iголкi.

Пасля яна пачула, што слепне. На вочы як усё роўна налiпла сухога павучыння: сцiрай даланёй - не памагае. Загарэлася ўсё ўсярэдзiне...

18

Боганчык бег расцяробам з гары па сухой папарацi i карчах, азiраючыся памiнутне назад, туды, дзе была дарога, i чуў, што робiцца цiха - перастаюць страляць. Толькi яшчэ, бывае, доўга, аж, здаецца, заходзячыся, хлебястаў кулямёт: а-а-а-у-у-у... Нямецкi - ён, Боганчык, пазнаваў.

Ён падумаў, што страляюць усё роўна як некаму ўдагонку... Мусiць, немцы адступiлi за масток на шашу: там зноў было чуваць, як гудзяць машыны.

Ён спатыкаўся, чапляючыся нагамi за карэнне, нагiнаўся, каб не павалiцца, да самай зямлi - чуў тады, як пахне з-пад ног падсохлае гэтым месцам у расцяробе балота: прэлай кiслёй i багульнiкам... Даваенная лiнiя зарасла бярэзнiкам уровень з чалавекам, i Боганчык думаў, што здалёку з гары недзе вiдаць, як кратаюцца кусты ў расцяробе. Ён хацеў збегчы з лiнii, але паабапал быў густы ельнiк - не ўткнуцца.

Ён бег, угрэўшыся, як у лазнi, расшпiлiў сарочку i хватаўся ў дзве рукi за грудзi. У грудзях было горача i суха, нiбы там усё схапiлася агнём; горка стала ў роце на языку... Ён, мусiць, дыхаў з сябе гарачынёй: высахлi i патрэскалiся вусны.

Гарэлi шчокi - накалоў аб яловыя лапкi; муляў ззаду за шыяй мокры i цвёрды, што карына, каўнер - рэзаў як тупым нажом...

Боганчык не помнiў, дзе жарабок з калясьмi i дзе кепка... Чорт з iмi. Жарабок быў скочыў з дарогi ў соснiк... з калясьмi. Забiлi недзе.

Калi ён кацiўся з гары, здавалася, шчапаецца зямля: трашчала ўсё на свеце. Пасля, як ён ускочыў з дарогi i пабег расцяробам, пачуў, што страляюць ля маста i ззаду за паваротам. Ён падумаў, што ля маста трашчаць без сцiханага аўтаматы, што партызаны недзе, чакаючы, прапусцiлi немцаў за паварот i кашанулi адразу i збоку i ззаду ўдоўж па дарозе. Немцы не чакалi iх тут, пад самым гарнiзонам, i iшлi, мусiць, без разведкi за абозам. Адбегшыся, ён падумаў, што трэба завярнуць пад Краснае, пад лог да ракi: у балота на Пунiшча могуць адступiць партызаны; у лесе ж ля маста i на дарозе да самай шашы поўна немцаў... Ён пачуў пасля, што зноў страляюць у расцяробе, i пачаў памiнутне азiрацца...

Адразу аднекуль нахлынуў страх, схапiў усяго - затраслiся ў каленях ногi, падгiналiся, не даючы бегчы. Боганчык быў падумаў, што яго паранiлi. Стукалi зубы; ён варочаў галавой i нiчога не бачыў, бытта аслеп. Толькi выстаўляў уперад рукi, выцягваў далёка перад сабой, каб не прасадзiцца. Вывiхнуў, мусiць, у костачцы нагу, бо згледзеў, што кульгае; пасля пачуў, што не можа прыступiць - балiць у самым суставе. Доўга бег, кульгаючы, пасля боль у суставе прайшоў, толькi было горача ў назе ў боце, усё роўна як ён, Боганчык, парыў яе ў лазнi ў цабэрку з гарачай вадой. Нага ў яго некалi балела... Падумаў быў, што, можа, гэта i не вывiх - разбалелася старая болька...

Калi ззаду ацiхла стралянiна, Боганчык стаў, пасля зноў бег, аж пакуль не кончыўся расцяроб у самай лагчыне. Збоку была сухая iмшара з высокiм мохам i ценкiм дробным сасоннiкам - сюды маглi адступiць партызаны, iдучы на Пунiшча ў пушчу; наперадзе пачынаўся высокi стары соснiк, свiцiўся - блiзка, мусiць, недзе была пасека.

Ён быў зноў стаў спопаразку: не ведаў, куды бегчы. Ён не хацеў нiкуды сыходзiць з расцяробу: здавалася, каб расцяроб iшоў на край зямлi, ён, Боганчык, бег i бег бы па iм, не звярнуўшы. Расцяроб вёў з лесу на выспу пад Краснае, па iм можна было збегчы ад стралянiны...

Боганчык стаяў, круцячы галавой, i чуў, як стукае сэрца - выскачыць з грудзей; пасля пачуў, што стукае ў галаве - у патылiцы - i звiнiць у вушах. Балелi вочы, не павярнуць, не глянуць, i траслiся ногi. Ён убачыў, што стаiць ля самай iмшары, уехаўшы ў мох аж па каленi. Пад нагамi была вада: рабiлася холадна ў пальцы, зверху праз боты.

Боганчык стаў церцi рукамi вочы - згледзеў, што чорныя пальцы: умазаў, калi бег праз гарэлы соснiк на пасецы i адхiнаў лапкi. Учарэпiўся быў за падол у рубашцы i, выцягнуўшы яе з-пад дзягi, стаў абцiраць рукi. Рубашка была мокрая, хоць круцi...