Тартак (на белорусском языке) - Иван Пташников

Боганчык стаў церцi рукамi вочы - згледзеў, што чорныя пальцы: умазаў, калi бег праз гарэлы соснiк на пасецы i адхiнаў лапкi. Учарэпiўся быў за падол у рубашцы i, выцягнуўшы яе з-пад дзягi, стаў абцiраць рукi. Рубашка была мокрая, хоць круцi...

Пачуў яшчэ, што капае пот з барады на рукi, цёплы, як летняя вада; капае з броў на штаны - на каленi; цячэ з валасоў ля вушэй за карак. Ён павёў даланёй па барадзе - на руцэ была чорная вада...

Яму тады захацелася пiць.

Калi ўперадзе ў iмшары рванула мiна, трэснуўшы i зазвiнеўшы блiзка, нават быў вiдаць дым, Боганчык адразу падскочыў спопаразку i кiнуўся бегчы ў рэдкi соснiк, дзе свiцiлася поле... Падумаў, што страляюць па iм: згледзелi. Падумаў яшчэ, што па iм, мусiць, i стралялi, калi ён бег расцяробам, - з гары добра вiдаць...

Боганчык пачуў, што зусiм не можа бегчы, задыхаецца, схапiла хлiпаўка, вострая, як колькi; совае ў грудзi, не дыхнеш. Ён зноў стаў.

Цяпер затрашчала ззаду, якраз дзе быў расцяроб. Угару там падняўся пыл; засмярдзела гарэлая сажа, як з комiна... Стала блага...

Ён пабег тады на гару - падымаўся, спатыкаючыся, - якраз туды, дзе свiцiўся стары рэдкi соснiк, - далей ад расцяробу.

Калi пачалi рвацца мiны спераду па ўсiм соснiку i загарэўся верас закруцiўся ля зямлi белы дым i было вiдаць полымя, - Боганчык падумаў, што страляюць не па iм: каму ён трэба. Немцы недзе адышлi з Тартака на шашу i цяпер адтуль страляюць у лес з мiнамётаў, пускаючы мiны ў той бок, дзе былi партызаны, - у белы свет, як у капейку...

Пасля Боганчык падумаў, што невядома: можа, сюды, пад Краснае, iдуць краем лесу партызаны - чаго iм лезцi на Пунiшча ў балота... Пойдуць берагам Дзвiнасы пад самым носам у немцаў у пушчу, не збаяцца, калi не збаялiся сесцi ля самага Краснага ў засаду.

Мiны рвалiся цяпер, здавалася, па ўсiм лесе, i Боганчык падумаў яшчэ, што немцы не сунуцца зноў адразу дарогай, хоць партызаны даўно, можа, сышлi, - будуць абстрэльваць увесь лес з мiнамётаў: i iмшары, i пасеку на самай гары, i стары соснiк пад логам ля Дзвiнасы.

Ззаду за расцяробам, недзе, мусiць, на дарозе за мастом, зноў засакатаў кулямёт: а-а-а-у-у-у... - нямецкi, стралялi разрыўнымi кулямi - i пачулiся стрэлы з вiнтовак: пах! пах! Немцы будуць яшчэ лупiць i з кулямётаў па лесе ля дарогi - удоўж i ўпоперак...

Пасля на шашы зараўлi машыны, як iшлi ўсё роўна пад гару. Боганчык пачуў, што там забразгала жалеза, як у кузнi...

"Танкi..." - падумаў ён.

Яго тады ўсяго страсанула: ён даўна не чуў, як бразгалi танкi.

"Магiла ў лесе... Пойдуць немцы. Абстраляюць i пойдуць..."

Калi Боганчык спатыкнуўся i пасля стаяў, каб прыслухацца, чуў, як стукае сэрца i турчаць недзе збоку на iмшары жабы. Тады зноў лязгала жалеза: мiны рвалiся ззаду - мусiць, на дарозе ля мастка. Ён зноў бег - трушком: не давалi колькi; бег з гары ў лагчыну, дзе свiцiлася поле. Пад нагамi шуршаў сухi сiвы мох - нават не адсырэў за ноч, у лесе, мусiць, не было расы, трашчала сучча, i грукала зямля, усё роўна як дзе глыбака была пустая. Пасля ён падумаў, што гэта зноў у яго стукае ў галаве.

Там, дзе перш свiцiлася поле, ён раптам згледзеў дым, густы, сiнi. Гарэў лес, а яму здавалася, што ў тым баку было поле...

Мiны рвалiся цяпер ззаду на гары, адкуль ён, Боганчык, збег сюды, унiз, у высокi, рэдкi сасновы лес, дзе бушаваў агонь...

Закашляўшыся, Боганчык адразу завярнуўся назад - не давала дыхаць - i бег, як толькi мог: уцякаў ад дыму.

Трашчала полымя пад самымi нагамi - гарэла сухое жоўтае сасновае верхаўё; гарэлi сасновыя карчы, роўна, ядрана, усё роўна як хто расклаў агнi; сiнелi, корчылiся на моху кара i верас, сiнеў ад агню мох, беручыся ў чырвоны вугаль, - агонь iшоў па зямлi.

Боганчык ужо не бачыў дыму, чуў толькi, як густа пахне гарэлай смалой, i бег - бег назад i нiяк не мог выскачыць з дыму. Тады ён павярнуў лявей, каб выбегчы на iмшары.

Калi ён лучаў на сiвую рэдзенькую травiцу на буграх, куды не дайшоў агонь, бачыў, як беглi па зямлi шэранькiя дробныя яшчаркi - уцякалi ад пажару. Яшчаркi баялiся выбегчы на чорную зямлю, дзе прайшоў агонь, - зямля, мусiць, была яшчэ гарачая, - i круцiлiся на месцы па траве, падымаючы галовы.

Рэдзенькую сухую травiцу на зямлi агонь лiзаў, што карова языком...

"Магiла ў лесе..." - зноў цюкнула яму ў галаву.

Ён бег i думаў, што пачаў круцiцца на адным месцы, як заблудзiўся. Горача было ўсяму - здавалася, гарэла на плячах рубашка; стукала ў галаву, як малатком, i ён пачуў, што валiцца з ног...

Ён упаў на нешта цвёрдае i вострае, ударыўшыся - згледзеў, што на крушню камення. Крушня была сырая i халодная, парасла зверху зялёным вiльготным мохам, i яе абыходзiў агонь.

Боганчык падумаў, што ля крушнi недзе блiзка дарога, i зноў ускочыў з зямлi...

Калi ён выбег на чыстую пасеку, убачыў сонца - яно паднялося над самым лесам i, здавалася, сушыла ўсё на свеце. На пасецы на малiннiку ля пнёў яшчэ блiшчала на лiсцi раса, як вада пасля дажджу, i ўсюды пахла дымам, аж дзёрла ў горле. Дым спаўзаўся з лесу на пасеку i збiраўся ў кутках, як туман, засцiлаючы ўсё з вачэй...

Пад ногi лучалiся старыя бярозавыя дровы-метры - некалi ляжалi тут у вёрстах. Сухая белая бяроста стаяла ворахам i трашчала, ломячыся, калi ён ступаў на яе. Ногi правальвалiся глыбака, да калень, i выцягвалi наверх сухую жоўтую ў друзалках трухлiну, што гнiлое пiлавiнне.

Ён быў пераскочыў цераз свежую яму ад мiны, неглыбокую, шырокую зверху i вузкую ўнiзе, усё роўна як дзiкi яе вырылi, шукаючы карэння. З ямы быў вывернуты пясок - у адзiн бок; сыры, мяккi i жоўты, ён ляжаў у свежых друзалачках i бялеў зверху - сох на сонцы. Ля пяску на сiўцы валялiся дробныя чырвоныя трэскi. У яме ля берагоў была чорная зямля - у сажы.

Ён бег пасекай па чыстым i думаў, што бяжыць здурнеўшы... Як i тады, калi яго засталi дома ў вёсцы немцы, - ён прыйшоў быў з Карчаватак. Немцы iшлi тады з лесу, а ён глядзеў з хаты ў акно, думаў, што яны паявяцца з грэблi...

Згледзеўшы iх ля ям, ён выскачыў з двара, перакулiўся цераз тын i пабег вулiцай - пасярод - у другi канец вёскi... Па iм пачалi страляць з аўтаматаў, а ён бег i бег пасярод вулiцы... Каб хоць прыхiнуўся дзе да вугла...

На пасецы ён зноў лучыў на лiнiю, угледзеўшы яе знянацку: мiльгануў збоку чысты прагал...

Боганчык тады зноў пабег расцяробам з пасекi, туды, дзе ў прагале за лесам была вiдаць белая ад сонца зямля. Задыхаўся, хаўкаў, як рыба на пяску, i рваў на грудзях рубашку... Расцяроб быў узараны яшчэ да вайны; сухi, жоўты, аж белы пясок выпетраў на сонцы i перасыпаўся пад нагамi, як попел. Ногi лезлi, што ў свежы снег, коўзалiся, i ён баяўся, каб не спатыкнуца: абвалiцца - не ўстане.

Пасля ён пачаў лучаць нагамi на траву - на сiвец, што рос кусцiкамi, як насаджаны рукамi. З сiўцом раслi зайцаў гарошак - сцялiўся па самай зямлi, па пяску; мучанiчнiк - спаўзаў на лiнiю з пасекi доўгiмi вусамi з лiсцем, што на бруснiчнiку; верас, сухi i ацярушаны, як стаптанае скацiнай ржышча; мятлiца - стаяла белая, што салома; высокая рабiнка з пакручаным лiсцем, што расце на пасеках на сухiм пяску ля пнеў; i крапiва - зялёная, старая, як дзе пад вуглом: па дзве, па тры дудкi ў кучы.