Краявiд з ментолавым пахам (на белорусском языке) - Владимир Орлов

- Хто ты? I што табе трэба? - гучна сказаў я да матавага шкла, здрыгануўшыся ад гукаў уласнага голасу.

Дзверы маўчалi. Злева, з таямнiчай прасторы люстра на мяне касавурыўся чалавек з паляўнiчым нажом i схопленай за галаву iндыйскай стодкай. Нас зноў зрабiлася двое, i сцiснутая ўва мне да ўпору спружына злёгку аслабла. Калi не лiчыць палахлiва прашмыгнулага па лiштэўцы прусака, дзверы не выяўлялi нiякiх прыкметаў небяспекi.

Вочы прымагнiцiла падлога. Адтуль, дзе стаяў куфар, па брунатных маснiцах пралеглi да дзвярэй свежыя драпiны. Тут не было нiчога звышнатуральнага, i я не адразу сцямiў, чаму не магу адвесцi ад iх позiрк.

Не, вочы не падманвалi: па фарбаваных дошках у тым самым накiрунку, да дзвярэй, iшла цэлая дарожка старых слядоў. Куфар перацягвалi сюды i раней!

Цяпер я зразумеў прызначэнне вераўчанае лесвiцы. Замацаваўшы яе металёвыя лапы, можна спусцiцца з вакна на дол. Вось адкуль узялiся тыя глыбокiя ўмяцiны на падваконнi!..

Памылкi быць не магло: я не першы, каго завабiлi ў гэтую пастку!

Адчуўшы поўную нервовую знясiленасць, я ўзгадаў, што ў аптэчцы ёсць снатворнае.

Першай заўтрашняй вястункаю рэальнасцi сталася думка пра вар'яцтва. У ёй было мала ўтульнага, але меўся i станоўчы момант: усе здарэннi атрымлiвалi тлумачэнне, а мне заставаўся паход да псiхiятра.

Але, ледзьве звесiўшы з ложка ногi, я мусiў паставiць на гэтым варыянце крыж, бо нi драпiны на маснiчынах, нi яшчэ красамоўнейшыя сляды жалезных лапаў на падваконнi i не думалi знiкаць.

Дык кiм жа быў гаспадар кватэры? Ахвяраю тутэйшай д'ябальшчыны? Яе сцэнарыстам цi рэжысёрам? У нашай сакавiцкай размове я выкопваў доказы на карысць i першай, i другой версiяў. Прычым адзiн i той жа аргумент, у залежнасцi ад ракурсу, i там, i тут выглядаў пераканаўчым. Напрыклад, рэакцыя на лядоўню. Жах, якi няма змогi схаваць? А мо чалавек з нервовым тварам i ранняй сiвiзной па-акторску прафесiйна ўжыўся ў ролю?

Я адшукаў вiзiтоўку з яго тэлефонам. Ахвяра цi паляўнiчы, у любым выпадку ён паводзiў сябе несумленна, i набiраць ягоны нумар было нiжэй маёй годнасцi. Апрача таго, затэлефанаваць значыла б прызнацца ў сваiм страху, магчыма, падараваць яму радасць. Памiж маiмi разважаннямi прыткнулася i падазрэнне, што нi такога нумара, нi чалавека з такiм iмем проста не iснуе.

Вярнуць куфар на месца ў параўнаннi з iмклiвым начным манеўрам аказалася значна цяжэй. Перад тым як адчынiць дзверы, я паслухаў прастору за iх ненадзейным бар'ерам. Шостае пачуццё падказвала, што зараз пагрозы няма. Я прыслухаўся да самога сябе i ўзяўся, куток за кутком, вычышчаць павучынне начнога страху.

За каваю зноў прыгадаўся гаспадар кватэры з яго худзiзною i бязглуздымi, як тады здавалася, пытаннямi, што цяпер набылi злавесны цёмны сэнс. Шапэн i прайгравальнiк безумоўна былi не апошнiмi звёнамi гэтага ланцуга таямнiцаў.

Шапэн, музычная крама, прэлюд No 15... У густой смузе блiснуў вогнiк. Я выйшаў з кухнi i ўважлiва паглядзеў на прайгравальнiк. У душы змагалiся два аднолькава моцныя жаданнi: першае - паставiць "прэлюдыю кропелек" i другое неадкладна занесцi апарат з кружэлкаю ў камiсiёнку цi, яшчэ прасцей, пакiнуць яго дзе-небудзь на паркавай лавачцы.

Як вы здагадалiся, я выбраў першае.

У тую хвiлiну я паабяцаў сабе, што не дазволю страху захапiць уладу, i зрабiў першы крок насустрач... Мне хацелася напiсаць "насустрач Ёй", аднак тут гэта будзе занадта рана i не скажа вам нi на драбок болей за папярэднюю фразу.

Я проста зрабiў крок да прайгравальнiка, падняў празрыстую пластыкавую накрыўку i, паставiўшы дыск, апусцiў iголку.

З маленства, калi гэта адбывалася яшчэ чыста iнстынктыўна, я слухаў класiчную музыку менавiта так: апусцiўшы павекi i трошкi прыцiснуўшы iх вялiкiмi пальцамi сашчэпленых рук. Такая пастава, пэўна, здзiўляла маiх суседзяў у канцэртных залах, але мне, аматару, якi не атрымаў музычнае адукацыi, заўсёды дапамагала авалодаць мелодыяй i напоўнiць яе асацыяцыямi i вобразамi, што ўзнiкалi на экране ўнутранага зроку.

Вобразы прыходзiлi самыя розныя. Парк з палацавым ансамблем у духу палотнаў Барысава-Мусатава i Бакста... Крыгi на восеньскай рацэ... Сонечны ўзлесак з чырвонымi пацеркамi сунiцаў...

Таката i фуга рэ мiнор Баха нязменна выклiкалi на гэтым экране старыя лiпавыя прысады i закрыты экiпаж, з якога выходзiць маладая жанчына ў бэзавай сукенцы. У далечы прысадаў з'яўляецца мужчынская постаць. Яны iдуць, потым бягуць насустрач адно аднаму, жанчына апынаецца ў яго на руках, ён кружыць яе пад вячыстымi дрэвамi, але на ўсёй радасцi гэтых дваiх ляжыць пячатка нязбытнага трагiзму.

Накцюрнавыя iнтанацыi прэлюда No 15 прыносiлi мне, можа, не самыя арыгiнальныя вобразы i гукi вясёлага плачу вясновых ледзяшоў. Нягледзячы на нервовую наструненасць, так здарылася i цяпер. Кропелькi дазвiнелi, i iголка ўзнавiла першыя акорды прэлюда No 16.

Вось тады, па-ранейшаму седзячы з заплюшчанымi вачыма, я i пачуў пах ментолавых цыгарэтаў. Я гатовы быў прысягнуць, што нiякiх староннiх гукаў, апроч музыкi, увесь гэты час у пакоi не было: не адчынялiся дзверы з лесвiцы, не рыпела маснiчына перад уваходам у пакой, не чыркалi запалкi i не пстрыкала запальнiчка...

Я, не варушачыся, падняў павекi. Над пiсьмовым сталом мудрагелiста перапляталiся дзве блакiтныя пасмы дыму.

Так я высветлiў сувязь ментолавага паху i музыкi Шапэна.

Дзеля чысцiнi эксперымента я яшчэ двойчы ўключаў прайгравальнiк, ставячы прэлюды, а потым - "Led Zерреlin". У першым выпадку струменьчыкi дыму павiслi ў тым самым месцы, над сталом, узнiкнуўшы - я не заплюшчваў вачэй - як быццам нiадкуль. На "Led Zерреlin" рэакцыi не было.

Напiсанае трохi раней слова "эксперымент" тут уяўляецца перадчасным. Перыяд эксперыментаў ляжаў наперадзе. А тады я рашуча i назаўсёды адпрэчыў жаданне тэрмiнова з'ехаць з кватэры, махнуўшы рукой на аплачаныя i непражытыя паўгода. Я думаў ужо не столькi пра неабходнасць супроцьстаяння страху, як пра свой абавязак лiтаратара, якi сутыкнуўся з невядомым.

Калi ва ўмоўлены час зазванiў тэлефон, я зусiм спакойна пагаварыў з Наташаю i выйшаў купiць дзве традыцыйныя пляшкi чырвонага вiна.

Была, я ўжо казаў, пятнiца, таму Наташа не паглядала на гадзiннiк i мы змаглi заняцца любоўю другi, а потым i трэцi раз, запiўшы яго глытком каньяку, бо вiно ўжо скончылася.

Калi я вярнуўся з тралейбуснага прыпынку, мяне не сустрэлi нi музыка, нi ментолавы пах, нi попел у чортавых вачнiцах, i я нават пасмяяўся з версii, паводле якой госцi гiпнатызавалi мяне каля дзвярэй i такiм чынам прымудралiся шмыгануць у пад'езд.

Ложак захоўваў Наташыны пахi. Усё падводзiла да думкi, што непасрэдна майму жыццю нiхто не пагражае. Я падмiргнуў Шыву, якi стаяў на звычайным месцы, i зняў з палiцы том Акутагавы, той самы, што гартаў тут у першы вечар. Складзены ў дзве столкi лiсток вучнёўскага сшытка з дзiцячым малюнкам жаночага твару ў вакне ляжаў, як i раней, памiж старонак "Жыцця iдыёта". Я разгарнуў яго i задуменна перачытаў надпiс:

ГЭТА НЕ МОЖА

БОЛЬШ ПРАЦЯГВАЦЦА

НЕ МОЖА

Коўдра зберагла цеплыню нашых целаў. Каб хутчэй заснуць, я хацеў скарыстацца, як i ўчора, паслугамi двайнiка, але ўрэшце выбраў звыклы, неаднаразова правераны з вясны сродак: выклiкаў у памяцi Наташу, павярнуў яе да сябе цёплай спiнкаю i моцна абняў пад пашкi.

Ранiцою я прачнуўся ў накураным пакоi з пачуццём падрыхтаванасцi да самага неспадзяванага. З гэтага i пачаўся адлiк дзён, якiя я ўмоўна назваў перыядам эксперыментаў.

Эксперыменты - часам з досыць значнымi перапынкамi - доўжылiся ад спалення вiзiтоўкi майго гаспадара да першага сну, якi яшчэ не стаў сапраўдным падарожжам.

Але не буду спяшацца, як не мае права нiчога прапускаць чалавек, што вядзе бартавы журнал, калi карабель адхiлiўся ад курсу i яго чакаюць альбо адкрыццё новых земляў i трыумф вяртання, альбо гiбель i забыццё.

Так, эксперыменты пачалiся пасля спалення вiзiтоўкi з тэлефонам i адрасам гаспадара. Я ўспрыняў гэта як сiмвалiчны акт, заклiканы пацвердзiць маю рашучасць - калiсьцi з такой самай змрочнай слодыччу я расклаў ва ўнiверсiтэцкiм скверы маленькае вогнiшча з лiстоў аднакурснiцы.

Вы памыляецеся, калi мяркуеце, што ў аснове маiх дзеянняў ляжаў нейкi грунтоўна распрацаваны лагiчны план. Я зыходзiў з таго, што ў алагiчных умовах любая сiстэма непазбежна дасць збой, а таму трэба разлiчваць на iмправiзацыю. Карацей кажучы, я заняў кругавую абарону i, намацваючы ў працiўнiка слабое месца, ладзiў вылазкi адразу на ўсiх напрамках.

Пра некаторыя з доследаў я ўспамiнаю са з'едлiвай усмешкаю. Ну, напрыклад, пра белыя з зялёным паскам пачкi цыгарэтаў "Рiеrе Саrdin", якiя я - то нераспячатаныя, то знарок пачатыя - пакiдаў, адыходзячы з дому, дзе-небудзь навiдавоку, як бы запрашаючы пачаставацца. Яшчэ наiўнейшым было нацягванне ў пакоi i ў калiдорчыку нiтак. Зрэшты, трэба зазначыць, што i нiткi, i цыгарэты заўжды заставалiся нечапаныя, што нiяк не ўплывала на з'яўленне цi адсутнасць у кватэры ментолавага паху. Пачак быў непачаты i тады, як я знайшоў свежы недакурак.

Папярэднiя радкi могуць павеяць на вас легкаважнасцю, ды такое ўражанне будзе бясконца далёкае ад рэчаiснасцi. Дастаткова сказаць, што я пачаў курыць. Гэта мела, праўда, i чыста практычны сэнс, бо, каб пазбыцца наслання з пахамi, я курыў толькi ментолавыя цыгарэты. Я ўступiў у гульню, але не ведаў нi яе правiлаў, нi ставак, хоць увесь час адчуваў, што стаўкi будуць высокiя.