Стамбульскi экспрэс (на белорусском языке) - Грэм Грин

- Ох, напрамiлы бог, пойдзем хутчэй, Мейбл, - сказала Джанет.

Настрой у мiс Уорэн змянiўся. Яна выпрасталася i заступiла Джанет дарогу.

- Ты кажаш, я п'яная. Так, сапраўды, я п'яная. Але я нап'юся яшчэ болей.

- Лепей пойдзем хутчэй.

- Не, ты вып'еш са мной яшчэ крыху, альбо я не пушчу цябе на платформу.

Джанет Пардаў саступiла:

- Адну шклянку, толькi адну, май на ўвазе.

Яна правяла Мейбл Уорэн цераз велiзарны, прасторны, блiскучы, чорны вестыбюль у пакой, дзе некалькi стомленых мужчын i жанчын паспешлiва глыталi кубачкi кавы.

- Яшчэ адзiн джын, - папрасiла мiс Уорэн, i Джанет заказала ёй шклянку джыну.

У люстры на супрацьлеглай сцяне мiс Уорэн убачыла сваю постаць: барвяна-чырвоны твар, валасы ўскалмачаныя, - даволi агiднае стварэнне, а побач з ёй другая, такая знаёмая i дарагая iстота - зграбная, цёмнавалосая, цудоўная, прыгожая. "Чаго я вартая? - з маркотай, уласцiвай п'янiцам, падумала яна. - Я яе стварыла, я нясу за яе адказнасць, - а потым з цынiчнай жорсткасцю дадала ў думках: - Яна ў мяне на ўтрыманнi. Усё, у што яна апранутая, аплачана мною, маiмi крывёю i потам (хоць батарэi ў рэстаране не ратавалi яе ад пранiзлiвага холаду), падымаюся на досвiтку, бяру iнтэрв'ю ў гаспадынь бардэляў у iхнiх логавах, у матак забiтых дзяцей, "асвятляю" тое, "асвятляю" гэтае. Яна ведала i нават ганарылася тым, што пра яе гаварылi ў рэдакцыях лонданскiх газет: "Калi вам трэба прымусiць чытачоў загаласiць, такi матэрыял зробiць вам толькi Незвычайная Мейбл". Яе ўладаннi - ажно да самага Рэйна, памiж Кёльнам i Майнцам не знойдзецца нiводнага мястэчка, вялiкага цi малога, дзе ёй не ўдалося выцягнуць шчырых чалавечых пачуццяў у людзей, зусiм ёй не знаёмых, яна насiльна выцягвала з вуснаў самых змрочных мужчын драматычныя прызнаннi, прыдумвала кранальныя словы за анямелых ад гора жанчын. Нiводзiн самазабойца, нiводная забiтая жанчына, нiводная згвалчаная дзяўчына не закраналi яе пачуццяў, не выклiкалi ў яе шкадавання. Яна - мастак, i яе задача - крытычна даследаваць, назiраць, прыслухоўвацца, а слёзы - яны выпадаюць чытачам газеты. Аднак цяпер яна сядзела i плакала ўголас, з агiднымi ўсхлiпамi, бо яе Джанет не будзе побач цэлы тыдзень.

- У каго ты будзеш браць iнтэрв'ю? - спытала Джанет Пардаў. Яе гэта зусiм не цiкавiла, але яна хацела адцягнуць Мейбл Уорэн ад думак пра разлуку: яе слёзы выклiкалi агульную ўвагу. - Табе трэба прычасацца.

Яна была проставалосая, i яе чорныя, каротка, па-мужчынску падстрыжаныя валасы зусiм раскудлацiлiся.

- У Сейвары, - адказала мiс Уорэн. - Прадаў сотню тысяч экземпляраў кнiгi "Развясёлае жыццё". Паўмiльёна слоў. Дзве сотнi персанажаў. Генiяльны кокнi*. Выдатна валодае жывой гаворкай лонданцаў.

* Карэнны жыхар Лондана.

- А куды ён едзе ў гэтым экспрэсе?

- Едзе на Ўсход збiраць матэрыял на новую кнiгу. Праўда, гэта не зусiм мая работа, аднак, калi выпала мне цябе праводзiць, выкарыстаю магчымасць i вазьму ў яго iнтэрв'ю. Заказалi мне артыкул на чвэрць газетнай калонкi, але, вiдаць, у Лондане скароцяць да пары абзацаў. Зараз яшчэ не час на такiя матэрыялы, а вось улетку яму б абавязкова адвялi паўслупка сярод паведамленняў пра русалак i марскiх канькоў.

Раптоўны ўсплеск прафесiйнай цiкаўнасцi схлынуў, як толькi яна зноў глянула на Джанет Пардаў: ранiцай яна не ўбачыць, як Джанет у пiжаме налiвае ў кубачкi каву, а ўвечары, вярнуўшыся дадому, не ўбачыць, як Джанет у пiжаме размешвае кактэйль.

- Дарагая, якую пару ты надзенеш сёння ўвечары? - хрыпла спытала яна. Дзiўна прагучала гэтае чыста жаночае пытанне, калi яго вымавiла мiс Уорэн сваiм нiзкiм мужчынскiм голасам.

- Што ты маеш на ўвазе?

- Пiжаму, дарагая. Я хачу ўявiць сабе, як ты будзеш выглядаць сёння ўвечары.

- Вiдаць, сёння я наогул не буду распранацца. Слухай, ужо палова другой. Мы павiнны спяшацца. Ты не паспееш узяць iнтэрв'ю.

Апошнiя словы абразiлi прафесiйную годнасць мiс Уорэн. Яна з пагардай фыркнула:

- Няўжо ты думаеш, што я буду задаваць яму пытаннi? - сказала яна. - Я толькi кiну на яго позiрк i сама знайду за яго патрэбныя словы. Яму ж усё адно: гэта ж яму рэклама.

- Але ж мне трэба знайсцi насiльшчыка, каб аднесцi мае чамаданы.

Наведнiкi пачалi выходзiць з рэстарана. Дзверы адчынялiся i зачынялiся, i туды, дзе яны сядзелi, няясна даносiлiся галасы насiльшчыкаў i гудкi паравозаў. Джанет Пардаў зноў звярнулася да мiс Уорэн:

- Трэба iсцi. Калi ты яшчэ хочаш джыну - можаш выпiць, але я пайду.

Аднак мiс Уорэн нiчога не адказала, мiс Уорэн не звяртала на яе ўвагi. Джанет Пардаў стала сведкай звычайнага рытуалу ў журналiсцкай практыцы Мейбл Уорэн, - яна на вачах рабiлася цвярозай. Спачатку яе рука прычасала валасы, потым звыклым жаночым жэстам яна правяла насоўкай з пудрай па чырвоных шчоках i павеках. Адначасова яна кiнула позiрк на тое, што адлюстроўвалася ў блiжэйшых кубках, падносе i шклянках, а потым яе погляд дабраўся да люстраў на сцяне i яе адбiтку - гэта было падобна да чытання алфавiту па таблiцы ўрача-акулiста. У гэтым выпадку першая лiтара - вялiзная чорная "А" - пажылы мужчына ў плашчы, якi стаяў каля столiка, страсаючы з сябе крошкi, ён збiраўся выходзiць, каб паспець да адыходу цягнiка.

- Божухна мой, - сказала мiс Уорэн, прыкрыўшы вочы рукой. - Я зусiм п'яная - нiчога не бачу. Хто гэта там?

- Мужчына з вусiкамi?

- Так. Ён самы.

- Нiколi раней яго не бачыла.

- Затое я сустракала. Недзе я яго бачыла. Але дзе?

Штосьцi адцягнула яе думкi пра блiзкую разлуку, яе нос узяў след, i, пакiнуўшы недапiтую шклянку джыну, яна шырокiм крокам рушыла наўздагон мужчыну. Ён ужо выйшаў з рэстарана i хутка iшоў па зiхатлiвым чорным вестыбюлi да лесвiцы, а мiс Уорэн тым часам не магла адолець дзвярэй. Яна сутыкнулася з насiльшчыкам i ўпала на каленi, круцячы галавой, iмкнучыся пазбавiцца ад дурыкаў, зычлiвасцi, маркоты, выклiканых ап'яненнем. Насiльшчык спынiўся дапамагчы ёй. Учапiўшыся за яго руку, яна затрымала яго, пакуль не ўправiлася з языком.

- Якi цягнiк iдзе з пятай платформы? - спытала яна.

- На Вену.

- I на Белград?

- I на Белград.

Зусiм выпадкова вырвалася ў яе "Белград", а не "Канстанцiнопаль", але гук яе асабiстага голасу праяснiў яе свядомасць. Яна крыкнула Джанет Пардаў:

- Займi два месцы. Я паеду з табой да Вены.

- А бiлет?

- У мяне ёсць пасведчанне карэспандэнта. - Цяпер ужо яна зрабiлася нецярплiвая. - Хутчэй. Пятая платформа. Зараз гадзiна дваццаць восем. Засталося пяць хвiлiн. - Учапiўшыся з усяе сiлы за насiльшчыка, яна не адпускала яго. - Слухайце. Я хачу, каб вы перадалi маё паведамленне. Кайзер-Вiльгельм-штрасе, трыццаць тры.

- Я не магу пайсцi з вакзала, - сказаў ён, iмкнучыся адчапiцца ад яе рукi.

- Калi закончыцца ваша змена?

- У шэсць.

- Блага. Вы павiнны непрыкметна знiкнуць. Вы здолееце зрабiць гэта? Нiхто не заўважыць вашай адсутнасцi.

- Мяне звольняць.

- Рызыкнiце, - сказала мiс Уорэн. - За дваццаць франкаў.

Насiльшчык адмоўна пахiтаў галавой.

- Брыгадзiр заўважыць, што мяне няма на працы.

- Я накiну зверху яшчэ дваццаць франкаў, брыгадзiру.

- Брыгадзiр не пагодзiцца на гэта. Надта вялiкая рызыка, дый да начальнiка можа дайсцi.

Мiс Уорэн адкрыла сумачку i пачала пералiчваць грошы. Над яе галавой гадзiннiк прабiў палову другой. Да адыходу цягнiка засталося дзве хвiлiны, аднак яна нi на iмгненне не выказала свайго адчаю - любое хваляванне спудзiць насiльшчыка.

- Восемдзесят марак, а брыгадзiру дадзiце, колькi захочаце. Вас не будзе на працы толькi дзесяць хвiлiн.

- Надта рызыкоўная справа, - сказаў насiльшчык, але ўсё-такi ўзяў грошы.

- Слухайце мяне ўважлiва. Пойдзеце на Кайзер-Вiльгельм-штрасе, трыццаць тры. Знойдзеце кантору лонданскай газеты "Кларыён". Там абавязкова хто-небудзь будзе. Скажаце яму, што мiс Уорэн паехала Ўсходнiм экспрэсам у Вену. Сёння вечарам ён не атрымае яе iнтэрв'ю, а заўтра яна прадыктуе яму з Вены яго па тэлефоне. Скажаце, што яна натрапiла на след вельмi важнага матэрыялу для першай старонкi. А цяпер паўтарыце, што я вам сказала. Пакуль ён, запiнаючыся, марудна паўтараў даручэнне, яна не зводзiла вачэй з гадзiннiка. Гадзiна трыццаць адна з паловай. - Добра. Iдзiце. Але калi вы не перададзiце паведамленне да дзвюх гадзiн, я паскарджуся вашаму начальству, што вы займаецеся хабарнiцтвам. - Яна ўхмыльнулася яму з злавеснай весялосцю, паказаўшы буйныя, квадратныя зубы, i пабегла па лесвiцы.

Гадзiна трыццаць дзве. Ёй здалося, што яна пачула свiсток паравоза, i адным махам пераскочыла праз тры прыступкi. Цягнiк ужо рушыў з месца, кантралёр паспрабаваў заступiць ёй дарогу, але яна адштурхнула яго ўбок, крыкнуўшы праз плячо: "Пасведчанне!" Апошнiя вагоны трэцяга класа праходзiлi мiма, набiраючы хуткасць. "Божухна, я кiну пiць", - паклялася яна ў думках. Потым ухапiлася рукой за парэнчу дзвярэй апошняга вагона, нейкi насiльшчык з крыкамi паспрабаваў утрымаць яе. Доўгiя дзесяць секунд, адольваючы пранiзлiвы боль у руцэ, яна думала, што яе зацягне з платформы пад колы апошняга вагона. Яе палохала высокая прыступка. "Я не дацягнуся да яе. Яшчэ трохi - i маё плячо не вытрымае. Лепей звалiцца на платформу i атрымаць страсенне мазгоў, чым паламаць абедзве нагi. Аднак жа якi цудоўны матэрыял згiне", - з горыччу падумала яна i скочыла на прыступку. Яе каленi дацягнулiся да прыступкi якраз у той момант, калi скончылася платформа. Знiк апошнi лiхтар станцыi, дзверы пад нацiскам яе цела адчынiлiся, i яна дагары тварам упала на калiдор. Потым, абапёршыся аб сценку, аберагаючы выцятае плячо, падумала з пераможнай i зласлiвай усмешкаю: "Незвычайная Мейбл паспяхова ажыццявiла пасадку ў экспрэс!"