Стамбульскi экспрэс (на белорусском языке) - Грэм Грин

* Рубi М. Эйрэс (1883-1962) - папулярная ў 20-я гады ангельская пiсьменнiца, аўтар бульварных раманаў.

Ён узяў яе за локаць.

- Што з вамi? Вам блага?

Яна згадала руку, якая ўзбiвала падушкi, шоргат яго крокаў, калi ён выходзiў з купэ. I паўтарыла:

- Але ж цi змагу я? - Аднак на гэты раз яна нiбыта прымушала яго сказаць нешта i абвергнуць увесь яе жыццёвы вопыт, падказаны беднасцю.

- Ведаеце што, давайце мы зараз сядзем, i я вам нешта пакажу, - сказаў ён. - Гэта Рэйн.

Ёй раптам зрабiлася смешна.

- Я ўжо здагадалася.

- Вы заўважылi скалу, амаль на сярэдзiне ракi, - мы яе толькi праехалi? Гэта скала Ларэляй. Гейнэ.

- А што гэта - Гейнэ?

- Адзiн жыд, - задаволена ўдакладнiў ён.

Яна пачала забываць пра рашэнне, якое мусiла была прыняць, i з цiкавасцю сачыла за iм, iмкнучыся знайсцi што-небудзь новае ў рысах яго твару, да якога ўжо прывыкла: маленькiя вочкi, вялiкi нос, чорныя напамаджаныя валасы. Часта сустракала яна такiх мужчын, то ў першых радах правiнцыйнага тэатра - ён мог быць афiцыянтам у смокiнгу, то за пiсьмовым сталом у канторы агента па найме, то за кулiсамi пад час рэпетыцыi, то каля службовага ўвахода пасля прадстаўлення; у тэатральным свеце паўсюль гучаў яго то мяккi i лiслiвы, то ўладарны голас. Звычайна такiя мужчыны былi жмiнды i скнары, хоць часам i ў iх здаралiся прыступы высакародства i шчодрасцi, але давяраць iм нельга нiколi. Зычлiвая ўхвала на рэпетыцыi нiчога не значыла: пасля гэтага, седзячы ў сваiм кабiнеце i пацягваючы вiскi, такi чалавек мог сказаць: "Тое дзяўчо з першага рада нiчога не вартае". Яго нельга было ўзлаваць, ён нiколi нiкога не абразiць, нiколi не скажа слоўца больш зняважлiвага, чым "дзяўчо", а паведамленне пра звальненне прыходзiла ў выглядзе надрукаванай на машынцы паперкi, кiнутай у тваю паштовую скрынку.

Магчыма, што ўсе гэтыя рысы характару не перашкаджалi ёй ставiцца да жыдоў добра, бо яны ва ўсiх абставiнах захоўвалi дзiўную абыякавасць, а магчыма, таму, што яна лiчыла, што кожная дзяўчына павiнна быць далiкатная. Корал сказала ветлiва:

- Жыды надта артыстычныя, праўда? Ведаеце, амаль увесь аркестр ансамбля "Ата Гёрл" быў з жыдоў.

- Так, - адказаў ён з незразумелай ёй горыччу.

- А вы любiце музыку?

- Я iграю на скрыпцы, праўда, не надта добра.

Ёй здалося, што ў даўно знаёмых вачах з'явiлася нейкае не зусiм зразумелае ажыўленне.

- Мне заўсёды хацелася заплакаць, калi спявалi "Санi Бой", - сказала яна. Яна ведала, што нiколi не можа знайсцi патрэбных слоў, адпаведных яе пачуццям, - яна не магла выказаць словамi, што адчувае, i таму часта гаворыць недарэчы. Вось i тут яна заўважыла, як незразумелае ажыўленне знiкла з яго вачэй.

- Паглядзiце, ракi ўжо няма. Мы праехалi Рэйн, - нечакана сказаў ён. Ужо час снедаць.

Ёй зрабiлася крыху няёмка прызнацца, што яна не пойдзе з iм снедаць, але не стала тлумачыць, а сказала шчыра:

- Мне трэба схадзiць па сакваяж. У мяне там бутэрброды.

Ён пiльна паглядзеў на яе:

- Няўжо вы назапасiлi на тры днi?

- О не. Толькi на ўчарашнюю вячэру i сённяшняе снеданне. На гэтым я зэканомiла каля васьмi шылiнгаў.

- Ну, вы проста скупая, як шатландцы. Паслухайце. Вы пойдзеце снедаць са мной.

- А што яшчэ, па-вашаму, я павiнна рабiць з вамi?

Ён усмiхнуўся.

- Зараз скажу: абедаць, пiць гарбату i вячэраць. А заўтра...

Уздыхнуўшы, яна яго перабiла:

- Па-мойму, вы крыху з'ехалi з глузду. Дарэчы, вы нiадкуль не ўцяклi?

Твар у яго спахмурнеў, цiхiм голасам ён спытаў:

- Вам непрыемна са мной? Вам са мной нудна?

- Не. Зусiм не нудна. Але ж чаму вы гэта ўсё робiце для мяне? Я зусiм не прыгажуня i, па-мойму, асаблiвым розумам не вылучаюся.

Яна горача чакала, каб ён запярэчыў: "Не, вы цудоўная, прыгожая i разумная", - тых неверагодных слоў, якiя б вызвалiлi яе ад патрэбы плацiць яму цi адмовiцца ад яго падарункаў: прыгажосць i розум цэняцца вышэй, чым любы прапанаваны падарунак, а калi дзяўчыну кахаюць, дык нават шматвопытныя бабулi пагодзяцца, што яна мае права браць i нiчога не даваць узамен. Але ён ёй не запярэчыў. Яго тлумачэнне было амаль зняважлiва простае.

- Мне так лёгка гаварыць з вамi. У мяне такое адчуванне, нiбыта я вас даўно ведаю.

- Так, мне здаецца, што i я вас даўно ведаю, - суха сказала яна, адчуўшы звыклую горыч расчаравання. Яна ўзгадала бясконцую лесвiцу, дзверы ў кантору агента i маладога зычлiвага жыда, якi цярплiва i ветлiва тлумачыў, што ён не можа нiчога прапанаваць ёй, абсалютна нiчога.

"Пэўна ж, мы разумеем адно аднаго, - думала яна, - добра ўсведамляем гэта, таму i не знаходзiм патрэбных слоў". Дрэвы i будынкi з'яўлялiся i знiкалi на фоне бледна-блакiтнага, воблачнага неба, бук змяняўся елкай, елка - вязам, а вяз - каменем. Свет, нiбыта расплаўлены на гарачай плiце, тапырыўся i прымаў розныя формы, то падобныя на язык полымя, то на лiсток канюшыны. Iх думкi заставалiся тыя самыя, гаварыць не было пра што, бо яны ўсё ведалi адно аб адным.

- На самой справе, вам жа асаблiва i не хочацца, каб я снедала з вамi, - сказала яна, iмкнучыся захаваць разважлiвасць i абачлiвасць i неяк парушыць няёмкае маўчанне. Аднак ён не пагадзiўся з ёю.

- Не, я сапраўды хачу, - адказаў ён з некаторай няпэўнасцю, i яна зразумела, што ёй трэба быць цвёрдай: падняцца, пакiнуць яго, вярнуцца ў свой вагон - ён лiшне пярэчыць не будзе. Але ў сакваяжы ў яе былi толькi чэрствыя бутэрброды i крышку ўчарашняга малака ў бутэльцы з-пад вiна, а з калiдора пахла гарачай кавай i свежым белым хлебам.

Мэйбл Уорэн налiла сабе кавы, моцнай, без малака i цукру.

- Гэта найлепшы матэрыял, якi я калi-небудзь здабывала. Я была сведка, як пяць гадоў таму ён выходзiў з судовай залы, а тым часам Хартэп сачыў за iм з ордэрам на яго арышт у кiшэнi. Кэмбел з газеты "Ньюс" адразу ж кiнуўся за iм, аднак на вулiцы згубiў яго. Дадому ён болей не прыходзiў, i з таго часу пра яго болей нiчога не чулi. Усе лiчылi, што яго забiлi, аднак я нiколi не магла зразумець аднаго: калi яго хацелi забiць, дык навошта было выпiсваць ордэр на арышт.

- Уявi сабе, - без усякай цiкавасцi сказала Джанет Пардаў, - што ён адмовiцца гаварыць з табой.

Мiс Уорэн разламала булачку.

- У мяне яшчэ нiколi не было няўдач.

- Ты сама прыдумаеш што-небудзь за яго?

- Не той выпадак. Гэта падыдзе Сейвары, а не яму. Я прымушу яго даць мне iнтэрв'ю, - сказала яна злосна. - Любым спосабам. Пакуль мы едзем да Вены. У мяне ёсць амаль дванаццаць гадзiн. - I дадала ў роздуме: - Кажа, што ён школьны настаўнiк. Хто ведае? Выдатная будзе карэспандэнцыя. А куды ён едзе? Сказаў, што выходзiць у Вене. Калi праўда, то я выйду разам з iм. Калi спатрэбiцца, паеду з iм у Канстанцiнопаль. Але ў гэта я не веру. Ён едзе дамоў.

- У турму?

- На суд. Хутчэй за ўсё ён давярае тым людзям. Яго заўсёды любiлi ў трушчобах. Але ён дурань, калi лiчыць, што яго там памятаюць. Пяць гадоў! Так доўга нiхто не памятае.

- Дарагая, як сумна ты на ўсё глядзiш.

Мейбл Уорэн з цяжкасцю прыходзiла ў сябе i вяртала цвярозы погляд на рэчы: кава плёскалася ў яе кубку, столiк крыху пагойдваўся, насупраць сядзела Джанет Пардаў. У такiх выпадках Джанет Пардаў звычайна незадаволена капылiла губкi, насуплiвалася, спрачалася i злавалася, але цяпер яна ўпотай паглядала на жыда, якi сядзеў за столiкам з дзяўчынай, на думку Ўорэн, праставатай, але вясёлай i прываблiвай. "А што да жыда, дык адзiная яго добрая якасць - маладосць i грошы, аднак гэтага хапае, каб прыцягнуць увагу Джанет", - з горыччу падумала Мейбл Уорэн, разумеючы, што гэта праўда.

- Ты ж ведаеш, што гэта - праўда, - сказала яна, усведамляючы, што гнеў яе марны. Шырокай, агрубелай рукой яна разламала яшчэ адну булачку. Яе хваляванне ўзмацнялася па меры таго, як яна ўсведамляла ўсю жахлiвасць сваiх здагадак. - Ты пра мяне забудзеш праз тыдзень.

- Ну, вядома ж, не, дарагая. Паслухай, я табе ўсiм абавязана.

Словы гэтыя не супакоiлi Мейбл Уорэн. "Калi кахаеш па-сапраўднаму, думала яна, - не думаеш, чым ты абавязана". Свет, як лiчыла яна, падзяляецца на тых, хто жыве розумам, i тых, хто жыве пачуццямi. Першыя бяруць у разлiк купленыя iм сукенкi, аплачаныя рахункi, але сукенкi з часам выходзяць з моды, а вецер падхоплiвае рахункi са стала i зносiць iх прэч, i ў любым выпадку доўг будзе аплачаны пацалункам цi iншай якой ласкай. Аднак тыя, хто жыве розумам, пра ўсё забываюць, а тыя, хто жыве пачуццямi, помняць усё, яны не бяруць i не пазычаюць, яны плацяць нянавiсцю цi любоўю. "Я адна з iх, думала мiс Уорэн, вочы яе напоўнiлiся слязьмi, а булачка засела ў горле. - Я адна з тых, хто кахае i помнiць заўсёды, хто захоўвае вернасць мiнуламу i носiць жалобныя гарнiтуры i жалобныя павязкi на рукаве. Я нiчога не забываю". Яе погляд слiзгануў па дзяўчыне, што сядзела побач з тым мужчынам, - так стомлены матацыклiст з неадольным жаданнем пазiрае на просценькi гатэль з пунсовымi фiранкамi на вокнах i марыць пра таннае пiва, а потым iзноў едзе далей да шыкоўнага гатэля з музыкай i пальмамi. "Я загавару з ёю, яна зграбная, - падумала яна. - Зрэшты, нельга ж усё жыццё пражыць з грудным, падобным на музыку голасам, з статнай, як пальма, фiгурай. Вернасць зусiм не тое самае, што ўспамiны: можна забыць i заставацца верным, а можна памятаць i парушыць вернасць".