Клубок гадзюк (на белорусском языке) - Франсуа Мориак

Мне страшэнна не спадабаўся аптымiзм Хюбэра. Ён самаўпэўнена даводзiў усiм, што справы на фондавай бiржы хутка пойдуць на лад, - але ж так стараюцца падбадзёрыць сябе толькi людзi, калi гаворка iдзе пра iх жыццё цi смерць. А ён жа мой сын. Гэты саракагадовы мужчына - мой сын! Ведаю гэта, але не адчуваю. Як цяжка паверыць у такую iсцiну!.. А што, калi справа ў яго не клеiцца?.. Банкiр, якi дае ўкладчыкам такiя дывiдэнды, вядзе вялiкую i рызыкоўную гульню... А раптам зусiм недалёка ўжо той дзень, калi гонар нашай сям'i будзе пастаўлены пад сумненне?.. Гонар сям'i! Не, i гэты iдал нiякай ахвяры ад мяне не дачакаецца. На ўсякi выпадак ужо цяпер прымаю рашэнне: вытрымаць удар i нi ў якiм разе не расчулiцца! Тым больш што акрамя мяне ёсць яшчэ i стары Фандадэж. А гэты не дасць вадзiць сябе за нос...

Але што гэта я захапiўся i мялю нейкую лухту! Мусiць, не хочацца мне, ой як не хочацца варушыць успамiны пра тую чорную ноч, калi ты разбурыла наша шчасце!..

Дзiўная рэч - ты як быццам зусiм i не памятаеш пра гэта. Але што зробiш? Тыя некалькi гадзiн цёплай летняй ночы, тая шчырая размова ў цёмнай спальнi вырашылi ўвесь наш лёс. Кожнае тваё слова аддаляла мяне ад цябе, а ты нiчога не заўважала, усё гаварыла, гаварыла... Твая памяць зберагла тысячы нiкчэмных дробязяў, а вось пра катастрофу ў нашым жыццi ты зусiм забылася. Ты верыш у Бога, верыш у вечнасць чалавечага жыцця. Дык ведай, што ў тую ноч ты пазбавiла мяне гэтай веры. Бо маё першае чыстае каханне прымусiла мяне паяднацца з тваёй верай. Бо я кахаў цябе i гатоў быў палюбiць усё, што было дарагiм для цябе. Я замiлавана глядзеў, як ты ў доўгай начной кашулi, нiбы дзяўчынка-школьнiца, станавiлася на каленi i шаптала малiтву...

Мы жылi ў гэтым самым пакоi, дзе я цяпер пiшу сваё апошняе пiсьмо. Чаму пасля вясельнага падарожжа мы пасялiлiся ў Калезе, у маёй мацi? (Я не згадзiўся забраць у яе Калез, дзе ўсё было з любоўю зроблена яе рукамi.) Пазней мая злосць на цябе ўсё расла i расла, i я ўспомнiў пра некаторыя абставiны, якiм спачатку не надаваў значэння, а можа, i наўмысна не хацеў заўважаць. Перш за ўсё твае бацькi адмовiлiся рабiць вяселле, бо, як ты тлумачыла, перад гэтым памёр нейкi ваш далёкi сваяк. А я не сумняваўся, што i ты, i твая сямейка саромелiся такога сцiплага шлюбнага саюзу. Нездарма ж барон Фiлiпо расказваў кожнаму стрэчнаму: "Ведаеце, у маёй жонкi ёсць малодшая сястра. Ну проста прыгажуня! I гэта ж трэба, утрэскалася ў аднаго тыпа! Чалавек ён, праўда, прыгожы, багаты, але паходжанне яго даволi цёмнае. Сваякоў прыстойных няма, ды i бацькi... ведаеце..." Словам, ён гаварыў пра мяне, нiбы я быў падкiдышам цi незаконнанароджаным. Тым не менш барон Фiлiпо рабiў нечаканую выснову, што, можа, яно i лепш, што ў мяне няма вядомых сваякоў: "Не будзе за каго чырванець. Ну, а старэнькая мацi сваё месца ведае i замiнаць не будзе". Нарэшце ты, з яго слоў, была надта распешчаная i кiравала сваiмi бацькамi, як хацела. "I яшчэ вось што скажу, - падагульняў барон Фiлiпо, грошы, маёмасць у маладога чалавека немалыя. А перад гэтым, ведаеце, цяжка ўстаяць, i нават такая паважаная сям'я, як Фандадэжы, пайшла на гэты шлюб, заплюшчыўшы вочы на ўсё астатняе".

Калi гэтыя плёткi дайшлi да мяне, нiчога новага яны мне не далi, - я па сутнасцi ўсё гэта ведаў. Шчасце ап'янiла мяне, i тады я не надаў гэтаму нiякага значэння. I трэба шчыра сказаць: я нават быў задаволены, што вяселле наша прайшло амаль тайна. А iнакш дзе я знайшоў бы прыстойных шафераў? У той галоднай студэнцкай шайцы, якую я калiсьцi ўзначальваў? - Не. А прасiць маiх учарашнiх ворагаў не дазваляў мне гонар. Вядома, гэты мой шлюб даваў цудоўную магчымасць зблiзiцца з "арыстакрацiкамi". Але я малюю сябе ў гэтай споведзi такiмi ўжо чорнымi фарбамi, што магу i не хаваць адной станоўчай рысы маёй натуры: заўсёднае iмкненне да незалежнасцi. Я нi перад кiм не станавiўся на каленi, заўсёды быў верны сваiм перакананням. Хоць трэба сказаць, што ў нашым шлюбе я пайшоў на пэўны кампрамiс, i мяне нават мучыла сумленне. Я абяцаў тваiм бацькам не перашкаджаць табе выконваць рэлiгiйныя абрады, а сам узяў на сябе толькi абавязак не далучацца да франкмасонства. Урэшце, больш вы ад мяне нiчога i не патрабавалi. У той час яшчэ лiчылася, што рэлiгiя - гэта жаночая справа, i ў вашых арыстакратычных сем'ях было прынята, што муж павiнен "суправаджаць" жонку на царкоўныя службы. I гэтага было дастаткова. А ў Люшоне я ўсiм вам даказаў, што супраць такога абавязку нiчога не маю.

У вераснi 1885 года, калi мы вярнулiся з Венецыi, твае бацькi не захацелi запрасiць нас да сябе ў маёнтак Сенон. А нам тлумачылi, што туды нiбыта з'ехалiся iх знаёмыя, сваякi, а таксама сябры барона Фiлiпо i занялi "ўсе пакоi". I тады мы вырашылi часова спынiцца ў маёй мамы. Мы забылiся пра нашу бесцырымоннасць i жорсткасць у адносiнах да мамы i як быццам зрабiлi ёй ласку, што згадзiлiся пажыць у яе доме да таго часу, пакуль нам не надакучыць.

А мама i не збiралася радавацца.

- Усё, што ёсць у гэтым доме, - ваша, - стрымана гаварыла яна. - Можаце запрашаць сюды каго захочаце. Замiнаць я вам не буду. Ды я i дома рэдка бываю...

Так яно i было. Увесь час мацi некуды спяшалася: то на вiнаграднiкi, то ў вiнныя скляпы, то на птушнiк, то ў пральню. Пасля абеду яна iшла ў свой пакойчык, каб трохi адпачыць. Калi яна часам заставала нас у гасцiнай, то заўсёды чырванела i прасiла прабачэння. Перад тым як зайсцi, яна асцярожна стукала ў дзверы, i мне давялося тлумачыць ёй, што рабiць гэтага не варта. Яна дайшла да таго, што прапанавала табе кiраваць гаспадаркай, але ты, дзякуй Богу, адмовiлася. Зрэшты, у цябе да гэтага не было нiякай ахвоты. Ты даволi памяркоўна ставiлася да мамы, старалася не сварыцца, не крыўдзiць яе, i яна плацiла табе глыбокай удзячнасцю. Дарэмна яна баялася, што ты разлучыш мяне з ёю. Я не шкадаваў ёй сыноўскай ласкi i клапацiўся пра яе яшчэ больш, чым да вяселля. Яна здуiўлялася, гледзячы, як мы з табой радуемся i бестурботна смяёмся: няўжо гэты шчаслiвы малады муж - яе сын?.. Той, што быў такiм суровым i замкнутым... "Значыць, - думала яна, - не змагла я падабраць да яго ключыка... Куды мне ўжо было... Нi адукацыi, нi выхавання... Добра, што хоць жонка цяпер робiць тое, што павiнна была зрабiць я..."

Помню, з якiм замiлаваннем глядзела яна на цябе, калi ты малявала цi iграла на пiянiна "Песню без слоў" Мендэльсона, абавязкова спатыкаючыся ў адным i тым жа месцы.

Бывала, да цябе прыязджалi сяброўкi. Ты нiколi не забывалася папярэдзiць iх:

- Зараз убачыце маю свякроў. Цiкавы экземпляр... Сапраўдная сельская арыстакратка. Раю паглядзець i запомнiць: больш такiх нiдзе ўжо не сустрэнеш...

Ты лiчыла, што ў мамы ёсць свае арыгiнальныя манеры i многа такту. Яна ўмела гаварыць са слугамi на мясцовым дыялекце, i ты паблажлiва адзначала, што яна цудоўна трымаецца з "простымi людзьмi". Па прывычцы ты паказвала сяброўкам стары дагератып, дзе мама ў пятнаццаць гадоў насiла яшчэ хустку. Ты нават вывучыла старадаўнюю народную песеньку пра дабрачыннасць сялянскiх сем'яў i выконвала яе перад сваiмi гасцямi. Якая ж ты была тады згаворлiвая, памяркоўная! Але мацярынства адкрыла тваю сапраўдную натуру...

Я ўсё збiваюся i нiяк не магу расказаць пра тую ноч. Было тады так душна, што мы нават не зачынялi акна, хоць ты i баялася кажаноў. На дварэ шапацела старая лiпа, а нам усё здавалася, што нехта дыхае ў кутку пакоя. Часам ад подыху ветру лiсце пачынала шумець так, нiбы iшоў моцны лiвень. У акне красаваўся маладзiк. Яго халоднае святло падала на падлогу, на крэслы, дзе ляжала наша адзенне. Нечакана ўсё сцiхла, i ты сказала: "Давай спаць. Трэба заснуць..." Але i ў сне не знаходзiлi мы спакою: прывiд невядомага мне Рудольфа блукаў па пакоi. Варта мне было толькi абняць цябе, як у тваiм сэрцы ўваскрасаў яго вобраз... Ты вызвалялася з маiх абдымкаў, але прывiд не знiкаў... Не хацеў я, баяўся пакутаваць. Так, мусiць, ужо створаны чалавек: бяда, гора, смерць - нiшто не перашкодзiць яму баранiць сваё шчасце... Я ведаў, што не трэба ў цябе нiчога распытвацца. Няхай яго iмя будзе вадзяной бурбалкай: мiльгне i лопне на паверхнi нашага жыцця... Забыцца... Забыцца, выкiнуць з памяцi гэтае iмя, бо гэта першы знак нашай бяды, гэта яд, i ад яго паратунку не будзе... I я маўчаў. Але ты, няшчасная, ты не магла насiць у сабе гэты ўспамiн пра няспраўджанае каханне, пра ашуканую, неспатоленую страсць... I дастаткова было, каб у мяне вырвалася пытанне: ды хто ж ён такi, гэты Рудольф? - як ты адразу загаварыла:

- Дарагi, мне варта было б сказаць табе сёе-тое яшчэ перад вяселлем... О, нiчога асаблiвага, супакойся!..

Ты гаварыла шэптам. Спяшалася. Табе трэба было выгаварыцца. I цемру пранiзвалi словы-стрэлы... Твая галава ўжо не ляжала ў мяне на плячы. Мы заставалiся ў пасцелi зусiм побач, а памiж намi ўжо была непраходная бездань.

Рудольф... Мацi яго была аўстрыйка, а бацька - француз, багаты фабрыкант... З Рудольфам ты пазнаёмiлася ў Эксе. Ты ездзiла туды з бабуляй. Было гэта якраз за год да нашай з табой сустрэчы ў Люшоне. Ён прыехаў з Кембрыджа. Якi ён быў з выгляду, ты не гаварыла, але я адразу намаляваў сабе яго партрэт: там былi ўсе прывабныя спакушальныя рысы, якiх сам я быў пазбаўлены... Месяц высвечваў маю вялiкую мужыцкую руку з нязграбнымi пальцамi i кароткiмi пазногцямi. Калi табе верыць, то нiчога благога вы тады не зрабiлi, хоць паводзiў ён сябе нiбыта не так далiкатна, як я. Не памятаю я дакладна тваiх прызнанняў. Дый навошта яны мне? Справа не ў гэтым. О, калi б ты яго не пакахала!.. Я, вядома, паступова супакоiўся б i дараваў бы табе гэты няўдалы раман, калi б з першага разу загiнула чысцiня нявiннага дзяўчацi. Але ўжо тады ў мяне ўзнiкла сумненне: "Не прайшло i года, а яна пасля такога вялiкага кахання пакахала мяне!.. Як жа так?.." I я ўвесь пахаладзеў. "Значыць, усё гэта фальш, - думаў я, - яна ўвесь час ашуквала мяне. I як жа гэта я ўбiў сабе ў галаву, што яна можа пакахаць мяне? Такiх, як я, нiхто не кахае!"